Trong bối cảnh ngành thủy sản Việt Nam đang đối diện với nhiều thách thức như suy giảm nguồn lợi, biến đổi khí hậu, hội nhập quốc tế sâu rộng và yêu cầu tuân thủ các quy định nghiêm ngặt của thị trường xuất khẩu, việc đổi mới phương thức quản lý, ứng dụng công nghệ hiện đại là hết sức cấp thiết. Dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo (AI) chính là hai trụ cột công nghệ mang tính đột phá có thể tạo ra bước chuyển mạnh mẽ trong đánh giá, dự báo và quản lý nguồn lợi thủy sản. Việc tích hợp dữ liệu từ các nguồn như sản lượng khai thác, nhật ký điện tử, giám sát hành trình, các chỉ số môi trường biển, yếu tố sinh học... cho phép chúng ta có cái nhìn toàn diện, chính xác và liên tục về trạng thái của hệ sinh thái biển và hoạt động khai thác hải sản.

Trong những năm gần đây, Viện Nghiên cứu Hải sản đã tập trung xây dựng và chuẩn hóa các cơ sở dữ liệu điều tra nguồn lợi, dữ liệu sinh học nghề cá, dữ liệu môi trường biển và dữ liệu từ các chương trình giám sát nghề cá. Thông qua việc tích hợp các nguồn dữ liệu này, Viện từng bước xây dựng hệ thống đánh giá trữ lượng, theo dõi diễn biến nguồn lợi theo thời gian, hỗ trợ xác định khả năng khai thác bền vững và phát hiện sớm nguy cơ suy giảm tài nguyên. Đặc biệt, Viện đã thử nghiệm ứng dụng các mô hình học máy, mô hình dự báo ngư trường khai thác theo thời gian thực dựa trên dữ liệu sản lượng, nhiệt độ biển, dòng chảy, độ mặn, nhằm hỗ trợ ngư dân ra quyết định chính xác, hiệu quả, giảm tổn thất và chi phí nhiên liệu.

Tuy nhiên, để dữ liệu lớn thực sự phát huy hiệu quả trong quản lý nghề cá, chúng ta cần có sự đầu tư đồng bộ từ hạ tầng kỹ thuật, quy trình chuẩn hóa dữ liệu đến đào tạo nguồn nhân lực. Viện đề xuất trong giai đoạn tới, Bộ cần chỉ đạo xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu nghề cá tích hợp ở cấp quốc gia, kết nối liên thông giữa Viện, Cục Thủy sản, các địa phương ven biển và các cơ quan quản lý biển khác. Viện sẽ chủ động hợp tác để cung cấp nền tảng dữ liệu, công cụ phân tích và giải pháp công nghệ, trong đó có việc ứng dụng AI để mô hình hóa ngư trường, đánh giá sức tải sinh thái và xây dựng các kịch bản khai thác theo loài, vùng và mùa vụ.

Ngoài ra, dữ liệu lớn còn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong giám sát thực thi chính sách, truy xuất nguồn gốc, kiểm soát IUU và xây dựng các chỉ số nghề cá bền vững. Các sản phẩm phân tích từ dữ liệu sẽ phục vụ Bộ trong công tác hoạch định chính sách, xác định hạn ngạch, vùng cấm khai thác, thiết kế khu bảo tồn biển, cũng như đánh giá hiệu quả tác động của các chương trình phục hồi sinh thái và bảo vệ nguồn lợi thủy sản.

Việc phát triển và ứng dụng dữ liệu lớn trong đánh giá nguồn lợi, dự báo ngư trường và quản lý nghề cá là một bước đi cần thiết, đúng hướng, góp phần đưa ngành thủy sản nước ta phát triển hiện đại, bền vững và hội nhập quốc tế. Viện Nghiên cứu Hải sản cam kết sẽ tiếp tục phát huy vai trò là đơn vị nghiên cứu đầu ngành, không ngừng đổi mới, sáng tạo, tích cực phối hợp cùng các đơn vị trong và ngoài Bộ để hiện thực hóa mục tiêu chuyển đổi số, đáp ứng yêu cầu quản lý nghề cá trong thời kỳ mới.

Tham luận của Đảng bộ Viện nghiên cứu Hải sản