Ứng dụng công nghệ tiên tiến nâng tầm chuỗi giá trị nông sản Việt Nam cao

Tại Diễn đàn Chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trong phát triển nông nghiệp và bảo vệ môi trường, ông Nguyễn Kim Phúc - Phó Cục trưởng Cục Chuyển đổi số (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nhấn mạnh: "Chiến lược phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững giai đoạn 2021 - 2030 định hướng rõ, hầu hết doanh nghiệp, hợp tác xã phải áp dụng công nghệ 4.0; quản lý ngành từ trung ương tới địa phương được số hóa toàn diện; hình thành hệ sinh thái nông nghiệp số kết nối tất cả chủ thể từ nông dân, doanh nghiệp tới cơ quan quản lý. Trọng tâm là phát triển nông nghiệp chính xác, nông nghiệp xanh dựa trên công nghệ số, kết hợp viễn thám, AI, dữ liệu lớn, IoT và điện toán đám mây. Chính phủ đồng thời khuyến khích khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, hướng tới mục tiêu “mỗi hộ nông dân một điện thoại thông minh, mỗi trang trại một tài khoản số” vào năm 2030". 

Ông Nguyễn Kim Phúc nhấn mạnh tầm quan trọng của việc ứng dụng công nghệ tiên tiến

Trong giai đoạn 2015–2025, ngành nông nghiệp Việt Nam đã có bước tiến rõ rệt trong việc ứng dụng công nghệ hiện đại vào chuỗi giá trị, từ sản xuất, chế biến đến phân phối. Nhiều mô hình nông nghiệp công nghệ cao hình thành, góp phần nâng cao năng suất, giảm chi phí và tăng sức cạnh tranh cho nông sản Việt trên thị trường quốc tế.

Nhiều tập đoàn, doanh nghiệp lớn như VinEco (Vingroup), TH True Milk, Vinamilk, Nafoods Group, Dabaco,… đã đi đầu trong chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ cao. VinEco phát triển hệ thống nhà kính thông minh kết hợp IoT, AI, giúp giảm 30% - 50% chi phí đầu vào. TH True Milk và Vinamilk trang bị chip điện tử cho đàn bò, sử dụng robot vắt sữa, tự động hóa quy trình chăn nuôi, vừa tăng năng suất vừa đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Những kết quả từ khối doanh nghiệp đi đầu này đã minh chứng rằng công nghệ 4.0 có thể giúp nông nghiệp tiết giảm chi phí, tăng năng suất và nâng cao năng lực cạnh tranh nông sản trên thị trường quốc tế.

Trong trồng trọt, drone được đưa vào phun thuốc, bón phân tự động; robot gieo trồng và hệ thống tưới nhỏ giọt thông minh giúp tiết kiệm nhân công, nước tưới. Ở lĩnh vực thủy sản, nhiều trang trại tôm công nghệ cao tại Cà Mau, Bạc Liêu sử dụng cảm biến, AI và máy cho ăn tự động, vừa giảm hao phí, vừa phòng ngừa dịch bệnh. Đến năm 2025, ước tính có khoảng 3.000 drone nông nghiệp hoạt động tại 34 tỉnh, thành, bao phủ gần 1,5 triệu ha đất nông nghiệp - tương đương 20% diện tích canh tác cả nước.

Ở cấp quản lý, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã vận hành 113 cơ sở dữ liệu, 32 phần mềm quản lý và hệ thống chỉ đạo điều hành số, hỗ trợ theo dõi sản xuất, dịch bệnh, thiên tai theo thời gian thực. Đặc biệt, hệ thống truy xuất nguồn gốc bằng blockchain và mã QR đã được áp dụng rộng rãi, đáp ứng yêu cầu của các thị trường khó tính.

Năm 2025, cả nước đã có khoảng 290 doanh nghiệp nông nghiệp công nghệ cao, gần 690 vùng sản xuất ứng dụng công nghệ tiên tiến và gần 2.000 hợp tác xã áp dụng mô hình hiện đại. Đáng chú ý, khoảng 3.000 máy bay không người lái đã được sử dụng trong nông nghiệp, trong đó Công ty AgriDrone Việt Nam phủ gần 1,5 triệu ha đất canh tác.

Công nghệ sẽ giúp nông nghiệp Việt Nam chuyển từ sản xuất dựa vào kinh nghiệm sang sản xuất dựa trên dữ liệu, nâng cao giá trị gia tăng, bảo đảm an ninh lương thực và đóng góp vào mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045.

Ứng dụng công nghệ trong nông sản: Nhiều tồn tại cần khắc phục

Khó khăn trong việc áp dụng công nghệ tiên tiến

Bên cạnh những kết quả tích cực, việc ứng dụng công nghệ tiên tiến trong chuỗi giá trị nông sản tại Việt Nam giai đoạn vừa qua vẫn còn nhiều hạn chế.

Thứ nhất, mức độ phổ cập công nghệ chưa đồng đều. Phần lớn mô hình nông nghiệp số tập trung tại doanh nghiệp lớn hoặc địa phương có điều kiện phát triển như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Lâm Đồng…, trong khi đa số hộ nông dân và hợp tác xã nhỏ lẻ vẫn sản xuất theo phương thức truyền thống. Sự chênh lệch này khiến khoảng cách số giữa các vùng miền có nguy cơ gia tăng.

Thứ hai, hạ tầng và thiết bị còn bất cập. Ở nhiều vùng nông thôn, miền núi, mạng viễn thông chưa ổn định, internet băng thông rộng chưa phủ tới. Chi phí cao của các thiết bị như drone, cảm biến, phần mềm khiến nông dân khó tiếp cận, làm chậm quá trình cơ giới hóa hiện đại.

Thứ ba, nguồn nhân lực và nhận thức còn hạn chế. Đa số lao động nông thôn tuổi cao, thiếu kỹ năng công nghệ, trong khi đội ngũ kỹ thuật viên nông nghiệp số lại khan hiếm. Tâm lý ngại thay đổi, quen sản xuất theo kinh nghiệm cũng là rào cản lớn đối với chuyển đổi số.

Thứ tư, cơ chế chính sách hỗ trợ chưa đủ mạnh. Nhiều chính sách còn dàn trải, thiếu trọng tâm; chưa có cơ chế tài chính ưu đãi lớn để khuyến khích đầu tư công nghệ. Hành lang pháp lý cho các mô hình mới như sàn giao dịch nông sản số, blockchain hay hợp đồng thông minh vẫn chưa hoàn thiện, gây khó khăn cho doanh nghiệp và hợp tác xã.

Thứ năm, dữ liệu nông nghiệp còn phân tán, thiếu liên thông. Các dự án thí điểm triển khai riêng lẻ, dữ liệu chưa chuẩn hóa, chưa kết nối giữa các ngành và địa phương, gây lãng phí và khó hình thành hệ sinh thái số quốc gia.

Đồng bộ giải pháp thúc đẩy ứng dụng công nghệ số trong chuỗi giá trị nông sản

Để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số trong quản lý và phát triển chuỗi giá trị nông sản, ông Nguyễn Kim Phúc, Phó Cục trưởng Cục Chuyển đổi số cho rằng cần triển khai hệ thống giải pháp đồng bộ từ thể chế, hạ tầng đến con người.

Trước hết, việc nâng cao nhận thức và năng lực số cho nguồn nhân lực nông nghiệp được xác định là nền tảng. Nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp cần được tiếp cận chương trình đào tạo, tập huấn kỹ năng số; được trải nghiệm các mô hình ứng dụng IoT, AI trực tiếp trên đồng ruộng. Việc hình thành lực lượng “nông dân số”, “cán bộ khuyến nông số” sẽ tạo nòng cốt để tiếp nhận và vận hành hiệu quả công nghệ hiện đại.

Công nghệ là cốt lõi để phát triển nông nghiệp

Song song với đào tạo, đầu tư phát triển hạ tầng số tại nông thôn, miền núi cũng là giải pháp then chốt. Mục tiêu đến năm 2030, mọi thôn bản có Internet băng thông rộng, phủ sóng 4G/5G ổn định; tỷ lệ người dân sử dụng smartphone đạt mức cao. Cùng với đó, các trung tâm dữ liệu nông nghiệp cấp quốc gia và vùng sẽ đảm bảo hạ tầng lưu trữ, phân tích dữ liệu lớn, phục vụ sản xuất và quản lý.

Một trọng tâm khác là xây dựng hệ sinh thái dữ liệu nông nghiệp mở, liên thông, hướng tới bản đồ số nông nghiệp toàn quốc được cập nhật liên tục, có tính dự báo cao. Khi dữ liệu trở nên minh bạch, đồng bộ, các công nghệ AI, Big Data mới có điều kiện phát huy hiệu quả, giúp nông dân và doanh nghiệp ra quyết định chính xác.

Về cơ chế, Chính phủ cần ban hành chính sách tín dụng ưu đãi cho dự án nông nghiệp công nghệ cao; hỗ trợ nông dân, doanh nghiệp tiếp cận vốn để đầu tư thiết bị IoT, drone; đồng thời nghiên cứu quỹ đầu tư mạo hiểm cho khởi nghiệp đổi mới sáng tạo nông nghiệp. Khung pháp lý cũng cần kịp thời điều chỉnh, công nhận giá trị pháp lý của hợp đồng số, dữ liệu số, tem truy xuất điện tử trong quản lý và giao dịch nông sản.

Bên cạnh đó, việc thúc đẩy mô hình hợp tác công - tư (PPP) được coi là hướng đi tất yếu, nhằm huy động nguồn lực doanh nghiệp trong nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng công nghệ. Khuyến khích các tập đoàn viễn thông, công nghệ lớn phát triển ứng dụng nông nghiệp số cho nông dân và hợp tác xã, đồng thời hỗ trợ xây dựng trung tâm đổi mới sáng tạo, ươm tạo khởi nghiệp nông nghiệp tại các vùng trọng điểm.

Cuối cùng, cần tăng cường điều phối, triển khai chương trình chuyển đổi số một cách tổng thể, có lộ trình rõ ràng. Bộ chỉ số đánh giá mức độ chuyển đổi số trong nông nghiệp sẽ là cơ sở quan trọng để theo dõi tiến độ, hiệu quả thực hiện, tránh đầu tư dàn trải, bảo đảm mọi nguồn lực tập trung cho mục tiêu phát triển bền vững ngành nông nghiệp số.

Chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ cao được xem là “chìa khóa” để tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng giá trị gia tăng, bền vững và tích hợp vào nền kinh tế số. Ứng dụng công nghệ tiên tiến trong quản lý và phát triển chuỗi giá trị nông sản không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là đòi hỏi chiến lược để nông nghiệp Việt Nam phát triển bền vững trong giai đoạn tới.

Khánh Linh