Lễ phát động Giải thưởng Trường học sinh thái ASEAN Việt Nam 2025 – Trường học không rác thải nhựa chính thức diễn ra, mở đầu cho hành trình nhân rộng mô hình giáo dục xanh, hướng tới mạng lưới trường học sinh thái toàn quốc.

Thách thức rác thải nhựa và yêu cầu đổi mới giáo dục xanh

Trong nhiều năm qua, rác thải nhựa đã trở thành một trong những thách thức môi trường lớn nhất mà thế giới phải đối mặt. Theo ước tính của Liên hợp quốc, mỗi năm toàn cầu thải ra hơn 400 triệu tấn nhựa, trong đó có tới 36% là nhựa sử dụng một lần. Việt Nam, với tốc độ phát triển kinh tế - đô thị nhanh chóng, nằm trong nhóm quốc gia có lượng rác thải nhựa cao nhất khu vực. Mỗi năm, chúng ta phát sinh khoảng 3,8 triệu tấn rác thải nhựa, nhưng hơn 2 triệu tấn không được xử lý đúng cách mà trực tiếp xâm nhập vào môi trường đất, sông, biển, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái và sức khỏe cộng đồng.

Trong môi trường học đường, thách thức càng trở nên rõ nét. Các khảo sát chỉ ra rằng khoảng 50% rác thải tại trường học là nhựa dùng một lần, xuất phát từ những vật dụng tưởng như rất nhỏ bé và quen thuộc: chai nước, ống hút, hộp xốp, túi nilon đựng đồ ăn sáng. Những thói quen tiêu dùng này, nếu không được thay đổi, sẽ hình thành lối sống thiếu bền vững ngay từ thế hệ trẻ – lứa tuổi đang hình thành nhân cách và lối sống lâu dài.

Chính vì vậy, việc xây dựng một nền giáo dục “xanh” – trong đó học sinh được trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ sống thân thiện với môi trường – đã trở thành yêu cầu cấp thiết. Đây không chỉ là vấn đề của từng nhà trường, mà còn là chiến lược quốc gia, gắn chặt với mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) mà Việt Nam đã cam kết cùng cộng đồng quốc tế. Đặc biệt, các mục tiêu SDG số 4 (Giáo dục có chất lượng), số 12 (Tiêu dùng và sản xuất bền vững) và số 13 (Ứng phó biến đổi khí hậu) đều yêu cầu lồng ghép yếu tố bảo vệ môi trường và thay đổi hành vi trong hệ thống giáo dục.

Giải thưởng Trường học sinh thái ASEAN 2025 ra đời trong bối cảnh đó, với chủ đề “Trường học không rác thải nhựa – Hành động cho thế hệ xanh”. Không chỉ đơn thuần là một sân chơi, Giải thưởng còn đóng vai trò là “cú hích thể chế”, nhằm tạo động lực cho các trường học trên cả nước chuyển mình theo hướng xanh, sạch, bền vững. Qua đó, từng bước hình thành mạng lưới trường học sinh thái của Việt Nam gắn kết với khu vực, góp phần khẳng định vai trò và uy tín của đất nước trong tiến trình hợp tác ASEAN về bảo vệ môi trường.

Ở góc độ quản lý, Bộ Nông nghiệp và Môi trường xác định đây là một nhiệm vụ quan trọng, nhằm thúc đẩy xã hội hóa công tác giáo dục môi trường, huy động sự tham gia của các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp và cộng đồng. Giải thưởng chính là minh chứng cho quan điểm: muốn giải quyết triệt để vấn đề môi trường, phải bắt đầu từ thay đổi nhận thức và hành vi của thế hệ trẻ ngay từ ghế nhà trường.

Toàn cảnh Lễ phát động tại trụ sở Bộ Nông nghiệp và Môi trường 

Từ tôn vinh đến kiến tạo thế hệ xanh

Nếu như những năm trước, các sáng kiến giáo dục môi trường thường xuất hiện rời rạc, chưa tạo được sức lan tỏa toàn diện, thì Giải thưởng Trường học sinh thái ASEAN 2025 chính là bước ngoặt quan trọng để định hình một phong trào bền vững, có hệ thống.

Trước hết, Giải thưởng thể hiện sự chủ động của Việt Nam trong thực hiện các cam kết quốc tế. Đây là hoạt động nằm trong khuôn khổ hợp tác ASEAN, nhằm tôn vinh và nhân rộng những trường học có thành tích xuất sắc trong giáo dục môi trường. Khi tham gia, các trường không chỉ cạnh tranh ở phạm vi quốc gia mà còn có cơ hội vươn ra khu vực, qua đó góp phần khẳng định vai trò của Việt Nam trong việc kiến tạo một cộng đồng ASEAN xanh và bền vững.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành phát biểu tại buổi lễ phát động

Theo Thứ trưởng Lê Công Thành, giáo dục môi trường không chỉ là nhiệm vụ riêng của nhà trường mà còn là nền tảng hình thành một cộng đồng xanh, có ý thức và hành động cụ thể. Giá trị lớn nhất của Giải thưởng chính là góp phần xây dựng thói quen xanh cho học sinh - những công dân tương lai. Từ việc phân loại rác, trồng cây xanh, đến sáng tạo các sản phẩm tái chế, mỗi hành động nhỏ đều gieo mầm cho một lối sống trách nhiệm hơn với hành tinh.

Không chỉ dừng lại ở phạm vi học đường, Giải thưởng đã thu hút sự đồng hành của nhiều bên: Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Giáo dục và Đào tạo, các tổ chức quốc tế như UNICEF, WWF, các doanh nghiệp như Vingroup, Unilever. Điều này cho thấy đây không chỉ là một cuộc thi, mà là một diễn đàn xã hội hóa rộng lớn, nơi giáo dục, chính quyền, doanh nghiệp và truyền thông cùng hành động.

Theo Thể lệ ban hành, việc xét giải dựa trên hệ thống tiêu chí chặt chẽ, từ kế hoạch hành động, chương trình giảng dạy, cơ sở vật chất đến các sáng kiến cộng đồng. Đây chính là cơ chế giúp chuẩn hóa mô hình trường học sinh thái, tạo căn cứ để nhân rộng và lồng ghép vào công tác kiểm định chất lượng giáo dục. Nói cách khác, Giải thưởng vừa mang tính động viên, vừa là công cụ quản lý mềm, hướng các trường học đi theo chuẩn mực chung của khu vực.

Sự kiện phát động Giải thưởng 2025 đã quy tụ gần 300 đại biểu trực tiếp và hơn 5.800 người tham dự trực tuyến. Những con số này không chỉ phản ánh sức hút của Giải thưởng, mà còn chứng minh rằng xây dựng trường học xanh đang trở thành một phong trào xã hội, thu hút sự quan tâm của đông đảo thầy cô, học sinh, phụ huynh và cộng đồng.

Giải thưởng Trường học sinh thái ASEAN 2025 không chỉ đơn thuần là hoạt động tôn vinh, mà còn là nền tảng để định hình văn hóa giáo dục xanh, kết nối các trường học trong và ngoài nước, khẳng định trách nhiệm của Việt Nam với cộng đồng ASEAN, đồng thời thúc đẩy sự tham gia của toàn xã hội vào mục tiêu phát triển bền vững.

Thứ trưởng Lê Công Thành chụp ảnh cùng các đại biểu, nhà giáo và học sinh hưởng ứng Giải thưởng Trường học sinh thái ASEAN Việt Nam 2025, cùng nhau lan tỏa thông điệp sống xanh vì một tương lai bền vững.

 Genesis – Hạt giống xanh từ thực tiễn

Trường THCS Genesis Hà Nội đạt Giải Nhất Trường học sinh thái ASEAN 2024 (hạng mục THCS), nhưng như Hiệu trưởng Phan Anh nhấn mạnh, giải thưởng không phải điểm dừng mà là “lời nhắc về trách nhiệm” tiếp tục kiên trì trên con đường giáo dục xanh. Hình ảnh so sánh “tập viết bằng tay trái” giúp nhìn rõ bản chất chuyển đổi thói quen: khó ở bước đầu, bền bỉ sẽ thành tự nhiên, đó chính là cách nhà trường định nghĩa hành động xanh hằng ngày của thầy trò. Thông điệp ấy được tiếp sức tại Lễ phát động 2025, nơi Genesis được nêu như tiếng nói tiên phong truyền cảm hứng cho cộng đồng giáo dục xanh.

Theo phát biểu của Hiệu trưởng Phan Anh, Genesis được thiết kế và xây dựng theo tiêu chuẩn công trình xanh, tiết kiệm năng lượng, nước và thân thiện môi trường. Tuy nhiên, “linh hồn” của trường xanh không nằm ở tường kính hay thiết bị, mà ở thói quen, hành vi của người học và người dạy: quy định hạn chế tối đa nhựa dùng một lần trong mọi hoạt động; duy trì Ngày thứ Sáu sử dụng ít năng lượng với 9 hành động cụ thể; biến đồ bỏ đi thành vật dụng hữu ích và tác phẩm nghệ thuật, qua đó biến nguyên lý tiết giảm – tái sử dụng – tái chế (3R) thành chuẩn mực sống hằng ngày trong khuôn viên trường.

Được biết, tại Genesis, trải nghiệm là “cầu nối” giữa nhận thức và thói quen. Học sinh cùng gia đình đã tự tay trồng hơn 70 cây trong dự án Family Tree Project; chủ động thu gom pin cũ, tổ chức hội chợ đồ cũ và tham gia khởi nghiệp nhỏ với ý tưởng gắn giá trị bền vững. Ở chủ đề rác thải nhựa, các em được học cùng chuyên gia về vi nhựa, từ đó đề xuất sáng kiến như giảm bao bì nhựa và xây dựng chiến dịch truyền thông cộng đồng - những bước chuyển từ “học biết” sang “học làm” và “học để thay đổi”.

“Vườn trường sinh thái là không gian sư phạm mở, nơi thầy cô – học sinh phối hợp với nông dân để gieo trồng, chăm sóc rau quả. Sản phẩm được mang ra quầy bán rau hữu cơ tự phục vụ ở sảnh, giúp học sinh trải nghiệm chu trình sản xuất – tiêu dùng bền vững, hiểu giá trị lao động và tiêu dùng có trách nhiệm. Đây là cách Genesis biến bài học trên lớp thành chuỗi thực hành tuần hoàn, góp phần giảm rác hữu cơ và gắn kết kiến thức với đời sống”, Hiệu trưởng Phan Anh cho biết!

Genesis đặt mục tiêu công bố Báo cáo phát triển bền vững đầu tiên trong năm học 2025–2026 - một bước đi quản trị minh bạch, đo đếm và cải tiến liên tục. Khi chỉ số được công khai, nhà trường không chỉ truyền cảm hứng mà còn thiết lập “kỷ luật bền vững”: mục tiêu – kết quả, bài học, kế hoạch cải tiến cho năm tiếp theo. Đây là tiền đề để đồng bộ với tiêu chí của Giải thưởng (kế hoạch hành động, lồng ghép giáo trình, cơ sở vật chất, vật liệu bền vững, hoạt động cộng đồng) và tiến tới lồng ghép trong kiểm định chất lượng giáo dục.

Trong chương trình Lễ phát động 2025, Genesis đón đại biểu tham quan thực tế: chia đoàn 4 tuyến, mỗi tuyến có 2 giáo viên và 2 học sinh dẫn tour, giới thiệu cách lồng ghép các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) vào tiết học, cùng phiên trao đổi kinh nghiệm giữa giáo viên – lãnh đạo nhà trường. Việc đưa lớp học xanh ra ánh sáng công chúng giúp chuẩn hóa mô hình, tạo “bộ tham chiếu sống” để các trường khác học hỏi và điều chỉnh theo điều kiện địa phương.

Hiệu trưởng Phan Anh cho biết, từ thực tiễn Genesis và khung tiêu chí của Giải thưởng, có thể khái quát 5 bài học giúp nhân rộng bền vững: (1) Chiến lược - Kế hoạch - Ngân sách: Trường xanh cần kế hoạch dài hạn, trung hạn và hằng năm, có ngân sách và báo cáo sơ/tổng kết - đúng trục Tiêu chí 1 của Giải thưởng. (2) Lồng ghép chương trình - Nâng cao năng lực: Đưa rác thải nhựa và chủ đề môi trường vào ít nhất một môn học, tổ chức bồi dưỡng giáo viên, xây CLB hoặc các buổi nói chuyện định kỳ trùng với Tiêu chí 2. (3) Cơ sở vật chất và vật liệu bền vững: Ưu tiên vật liệu dễ tái chế, phân hủy, khuyến khích sáng kiến tái sử dụng (thùng phân loại, điểm thu gom, vật dụng tái chế dùng lâu dài) - phù hợp Tiêu chí 3. (4) Trải nghiệm - Văn hóa học đường: Biến “biết” thành “làm” qua vườn sinh thái, ngày tiết giảm năng lượng, kiểm toán rác, hội chợ đồ cũ,… để hình thành văn hóa xanh chứ không chỉ phong trào ngắn hạn. (5) Mở - Kết nối - Truyền thông: Mời cộng đồng tới tham quan, đối thoại, trao đổi chuyên gia; dùng truyền thông như một “bộ gia tốc” để nhân điển hình tốt ra hệ thống. Chính sự kiện phát động quy tụ hàng nghìn người tham dự trực tiếp và trực tuyến đã cho thấy sức mạnh của cách làm này.

Bà Lê Thái Hà khẳng định, Quỹ Vì tương lai xanh luôn đồng hành, để cùng các trường xây dựng một Việt Nam xanh và lan tỏa cảm hứng bền vững ra khu vực.

Triển vọng và định hướng tương lai

Giải thưởng Trường học sinh thái ASEAN 2025 không chỉ dừng lại ở vai trò tôn vinh. Với hệ thống tiêu chí cụ thể, chặt chẽ – từ kế hoạch hành động, chương trình giảng dạy, cơ sở vật chất, đến hoạt động cộng đồng giải thưởng đã tạo nền móng để từng bước thể chế hóa mô hình trường học sinh thái trong hệ thống giáo dục Việt Nam. Điều này có nghĩa là, trong tương lai, các tiêu chí xanh hoàn toàn có thể được lồng ghép vào chuẩn kiểm định chất lượng giáo dục quốc gia, trở thành thước đo bắt buộc đối với các cơ sở giáo dục.

Một trong những điểm nhấn quan trọng của Giải thưởng là mục tiêu hình thành Mạng lưới trường học sinh thái ASEAN tại Việt Nam, gắn kết các trường trong nước với các điển hình trong khu vực. Mạng lưới này không chỉ tạo kênh chia sẻ kinh nghiệm, mà còn mở ra cơ hội hợp tác, trao đổi giáo viên – học sinh, tổ chức các diễn đàn, hội nghị thường niên. Qua đó, phong trào trường học xanh không còn đơn lẻ mà trở thành một cộng đồng học tập mở, lan tỏa từ lớp học ra toàn xã hội.

Sự đồng hành của Quỹ Vì tương lai xanh (Vingroup) và các doanh nghiệp như Unilever Việt Nam cho thấy vai trò ngày càng lớn của khu vực tư nhân trong lĩnh vực giáo dục xanh. Đây không chỉ là hoạt động tài trợ, mà còn là cam kết trách nhiệm xã hội, gắn lợi ích doanh nghiệp với mục tiêu bền vững quốc gia. Trong tương lai, cần tiếp tục khuyến khích các mô hình hợp tác công – tư (PPP) trong giáo dục môi trường, biến doanh nghiệp thành “nhà đồng kiến tạo” cùng trường học. Đồng thời, sự tham gia của các tổ chức quốc tế như WWF, UNICEF sẽ mang lại nguồn lực chuyên môn và phương pháp giáo dục hiện đại, giúp Việt Nam nhanh chóng tiệm cận các chuẩn mực khu vực và toàn cầu.

Một triển vọng quan trọng khác là ứng dụng công nghệ số để nâng cao hiệu quả giáo dục môi trường: xây dựng hệ thống báo cáo bền vững trực tuyến, phát triển sổ tay điện tử, website trường học xanh, hay tích hợp nội dung giáo dục giảm nhựa vào các nền tảng học tập số. Những công cụ này không chỉ giúp theo dõi, đo đếm kết quả mà còn tạo điều kiện để lan tỏa nhanh chóng thông điệp xanh tới cộng đồng phụ huynh và học sinh cả nước.

Trong dài hạn, khi mỗi trường học trở thành một “tế bào xanh”, chúng sẽ kết nối thành mạng lưới cộng đồng xanh ở từng địa phương, từng đô thị, và trên phạm vi cả nước. Điều này phù hợp với mục tiêu xây dựng một Việt Nam “sáng – xanh – sạch – đẹp” mà Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã phát động. Xa hơn, mô hình trường học sinh thái còn góp phần quan trọng vào việc thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh và cam kết Net Zero vào năm 2050 mà Việt Nam đưa ra tại COP26.

Có thể khẳng định, Giải thưởng Trường học sinh thái ASEAN 2025 là bước khởi đầu cho một quá trình dài hạn: từ phong trào tự nguyện, từng bước định hình chính sách, tiến tới trở thành chuẩn mực giáo dục quốc gia. Triển vọng ấy không chỉ giúp thế hệ trẻ hình thành lối sống xanh, mà còn góp phần khẳng định hình ảnh một Việt Nam tiên phong, trách nhiệm và sáng tạo trong nỗ lực kiến tạo tương lai bền vững cho khu vực và thế giới.

Giải thưởng Trường học sinh thái ASEAN 2025 không chỉ mang ý nghĩa vinh danh, mà còn khẳng định quyết tâm của Việt Nam trong việc kiến tạo một thế hệ xanh, từ giáo dục học đường đến lan tỏa cộng đồng. Câu chuyện Genesis là minh chứng sống động: khi ý chí lãnh đạo gặp sự đồng lòng của thầy trò, một “trường học xanh” không còn là khẩu hiệu, mà trở thành hiện thực có thể đo đếm, nhân rộng.

Tuy nhiên, Genesis mới chỉ là một “hạt giống”. Để biến hạt giống thành rừng cây xanh, cần nhiều mô hình khác nhau cùng nảy nở và lan tỏa. Trong Kỳ 2, chúng ta sẽ tìm hiểu hành trình từ Huế đến Hà Nội: cách một đô thị, với sự đồng hành của WWF và cộng đồng, đã biến sáng kiến giảm nhựa thành phong trào rộng khắp, để từ đó rút ra bài học nhân rộng cho toàn quốc.

Hồng Minh