Từ thói quen đến thảm họa

Tại một quán cà phê đường Nguyễn Chí Thanh (Hà Nội), chỉ trong 30 phút, nhân viên quán đã gom lại hơn 100 ly nhựa và ống hút sau giờ cao điểm buổi sáng. “Khách chuộng ly mang đi, ít ai chịu xài ly thủy tinh. Mỗi ngày tụi em phải đổ cả bao rác toàn đồ nhựa”, một nhân viên chia sẻ.

Câu chuyện không chỉ dừng ở đô thị. Theo số liệu từ Bộ Tài nguyên và Môi trường (trước đây), trung bình mỗi người Việt Nam thải ra khoảng 37 kg rác thải nhựa/năm. Riêng tại các tỉnh ven biển, phần lớn rác này trôi thẳng ra đại dương. Nhiều vùng biển như Phú Quốc, Côn Đảo từng ghi nhận lượng rác nhựa gấp 3 lần mức cho phép trong mùa du lịch cao điểm.

Ông Nguyễn Việt, chuyên gia môi trường nhận định: “Tâm lý ỷ lại vào hệ thống thu gom rác khiến người dân không mấy để tâm đến việc hạn chế sử dụng đồ nhựa. Trong khi đó, hệ thống xử lý rác thải nhựa ở Việt Nam vẫn chủ yếu là chôn lấp hoặc đốt, rất ít được tái chế hiệu quả.”

Tình trạng này đang đẩy nhiều hệ sinh thái đến bờ sụp đổ. Báo cáo UNEP năm 2025 cho thấy, vi nhựa - những mảnh nhựa nhỏ hơn 5 mm - đã được tìm thấy trong nước uống, không khí, thậm chí cả nhau thai con người. “Chúng ta đang ăn nhựa, hít nhựa mà không hề hay biết,” tiến sĩ Thắm cảnh báo.

Không còn thời gian để trì hoãn

Trong khuôn khổ Ngày Môi trường Thế giới, nhiều địa phương ở Việt Nam đã tổ chức chiến dịch làm sạch bãi biển, phân loại rác, đổi rác nhựa lấy cây xanh và đặc biệt là vận động người dân từ bỏ đồ nhựa dùng một lần.

Tại Đà Nẵng, mô hình “Chợ không rác thải” ở phường Hòa Xuân (quận Cẩm Lệ) đã được nhân rộng, khuyến khích người dân mang theo túi vải, giỏ tre khi đi chợ. “Lúc đầu còn ngại, giờ thành thói quen. Đi chợ không mang túi nylon nữa mà thấy vui”, chị Nguyễn Thị Ngọc - một tiểu thương đã chia sẻ. Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp trong nước đã bắt đầu chuyển hướng sử dụng vật liệu thân thiện môi trường như bã mía, tre ép, giấy kraft thay cho nhựa.

Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres đã cảnh báo: “Ô nhiễm nhựa đang trở thành một cuộc khủng hoảng toàn cầu.” Một hiệp ước ràng buộc pháp lý về rác thải nhựa toàn cầu đang được các quốc gia thương lượng, dự kiến ký kết vào cuối năm 2025.

Ở Việt Nam, Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã đưa ra lộ trình cấm sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần tại các trung tâm thương mại, siêu thị, khu du lịch… Tuy nhiên, giới chuyên gia cho rằng, nếu không có biện pháp mạnh mẽ và sự đồng thuận từ cộng đồng, những nỗ lực sẽ bị kéo lùi bởi chính thói quen tiện lợi của xã hội tiêu dùng.

Ngày Môi trường Thế giới 5/6/2025 do Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) phát động với chủ đề “Chống ô nhiễm nhựa” (Beat Plastic Pollution), nhằm kêu gọi cộng đồng toàn cầu hành động quyết liệt để giải quyết rác thải nhựa - một trong những thách thức môi trường cấp bách nhất hiện nay.

Lựa chọn hôm nay sẽ định hình tương lai môi trường của cả thế hệ mai sau. Ngày Môi trường Thế giới không chỉ là một ngày kỷ niệm, mà là lời kêu gọi hành động - cho trái đất và cho chính mỗi chúng ta.

Minh Anh