Vị trí chiến lược mới cho cơ quan chuyên môn cấp xã

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành Thông tư 19/2025/TT-BNNMT hướng dẫn chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan chuyên môn về Nông nghiệp và Môi trường thuộc UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và UBND xã, phường, đặc khu thuộc tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

Theo Thông tư mới ban hành của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cơ quan chuyên môn về nông nghiệp và môi trường cấp xã (bao gồm Phòng Kinh tế đối với xã, đặc khu hoặc Phòng Kinh tế, Hạ tầng và Đô thị đối với phường và đặc khu Phú Quốc) được xác định đóng vai trò trung tâm trong quản lý, phát triển nông nghiệp và bảo vệ môi trường tại địa phương. Đây là bước tiến quan trọng trong việc phân cấp, trao quyền để địa phương chủ động xử lý các vấn đề thực tiễn sát với đời sống người dân.

Cơ quan Nông nghiệp và Môi trường chuyên môn cấp xã sẽ tham mưu xây dựng kế hoạch ứng phó sự cố, tổ chức thu gom chất thải, triển khai các mô hình bảo vệ môi trường làng nghề, đảm bảo môi trường sống bền vững từ cơ sở

Cơ quan này không chỉ giúp UBND xã thực hiện quản lý nhà nước về nông, lâm, ngư nghiệp, đất đai, khoáng sản, môi trường, mà còn bao quát các lĩnh vực phòng chống thiên tai, an toàn thực phẩm nông sản, phát triển kinh tế hộ, kinh tế tập thể, làng nghề, chương trình nông thôn mới và giảm nghèo bền vững. Điểm mới của Thông tư là tăng cường rõ ràng quyền hạn, trách nhiệm cho cơ quan cấp xã, nhưng đồng thời cũng đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ với Sở Nông nghiệp và Môi trường về mặt chuyên môn.

Cơ quan này chịu sự chỉ đạo kép: trực tiếp từ UBND xã và chuyên môn từ Sở. Điều đó đòi hỏi một cơ chế vận hành linh hoạt, năng động, đồng thời đặt ra yêu cầu cao hơn về năng lực đội ngũ công chức tại tuyến xã. Không chỉ là thực thi nhiệm vụ hành chính đơn thuần, các cán bộ ở đây sẽ phải tham mưu chủ động, triển khai các dự án, giám sát, đánh giá và đưa ra khuyến nghị về quản lý tài nguyên và môi trường phù hợp với địa phương.

Nhiệm vụ “3 trong 1”: Nông nghiệp – Tài nguyên – Môi trường

Cơ quan nông nghiệp và môi trường cấp xã giờ đây là đơn vị tích hợp, gánh vác nhiều lĩnh vực trọng yếu vốn trước đây thuộc trách nhiệm của nhiều phòng, ban khác nhau. Cụ thể, trong lĩnh vực nông nghiệp, cơ quan này thực hiện từ khâu xây dựng quy hoạch, kế hoạch trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản, lâm nghiệp cho tới kiểm soát dịch bệnh, hỗ trợ chống dịch, cấp đất sản xuất, hỗ trợ tái đàn, tổ chức tái thiết sau thiên tai. Đồng thời, cơ quan cũng phải tổ chức triển khai các chính sách khuyến nông, khuyến ngư, khuyến lâm, phát triển làng nghề và các dự án nông thôn mới tại địa phương.

Cơ quan chuyên môn này sẽ là đầu mối trực tiếp ở cấp cơ sở, cơ quan này giúp UBND xã lập quy hoạch sử dụng đất, bảo vệ nguồn nước sinh hoạt, giám sát khai thác khoáng sản và xử lý vi phạm về tài nguyên

Về môi trường, nhiệm vụ của cơ quan chuyên môn này không hề nhỏ: từ việc tham mưu kế hoạch bảo vệ môi trường, ứng phó sự cố môi trường, xây dựng mô hình xử lý rác thải nông thôn, xử lý nước thải tại chỗ cho đến quản lý môi trường làng nghề – vốn là bài toán nan giải nhiều năm qua. Ngoài ra, họ còn tổ chức khảo sát hiện trạng môi trường, khoanh vùng ô nhiễm, thực hiện phục hồi chất lượng đất, nước, không khí và đề xuất biện pháp bồi thường thiệt hại môi trường theo quy định.

Lĩnh vực tài nguyên và đo đạc bản đồ cũng là trọng trách mới. Cơ quan cấp xã có quyền tham mưu lập quy hoạch sử dụng đất, cho ý kiến giao đất, chuyển mục đích sử dụng, xác nhận quyền sử dụng đất, theo dõi tình hình khai thác tài nguyên nước, khoáng sản, điều tra nguồn nước và xây dựng kế hoạch bảo vệ tài nguyên nước sinh hoạt. Ở những xã ven biển, cơ quan này còn tham gia quản lý tài nguyên biển, hành lang bảo vệ bờ biển và ứng phó với sự cố môi trường biển như tràn dầu hoặc sạt lở bờ.

Một điểm nhấn đáng chú ý là cơ quan chuyên môn cấp xã sẽ giúp UBND xã thực hiện nhiệm vụ thống kê, xây dựng cơ sở dữ liệu về nông nghiệp – môi trường, ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số và hướng tới chính quyền số. Đây là yêu cầu rất mới, đòi hỏi đội ngũ công chức phải được đào tạo về kỹ năng số, cập nhật thông tin và vận hành hệ thống quản lý hiện đại.

Cơ chế phối hợp đa chiều và vai trò tiên phong tại địa phương

Cơ quan chuyên môn về nông nghiệp và môi trường cấp xã không chỉ là “cánh tay nối dài” của cấp tỉnh, mà còn là đầu mối điều phối tại địa phương. Thông tư nhấn mạnh rõ vai trò chủ trì của cơ quan này trong các chương trình lớn như xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phòng chống thiên tai, phát triển kinh tế nông thôn gắn với sản phẩm OCOP và du lịch nông thôn. Họ vừa làm chuyên môn, vừa làm cầu nối chính sách, vừa làm người triển khai dự án cụ thể.

Từ trồng trọt, chăn nuôi đến thủy sản, đơn vị này tham mưu, hướng dẫn kỹ thuật, phòng chống dịch bệnh, triển khai chương trình nông thôn mới và hỗ trợ phát triển kinh tế hộ, trang trại

Bên cạnh đó, với chức năng tham mưu tổ chức cấp giấy phép, chứng nhận, xử lý vi phạm, giải quyết khiếu nại – cơ quan cấp xã thực sự là một đơn vị hành chính chuyên sâu, mang yếu tố kỹ thuật và pháp lý. Họ sẽ trực tiếp tham gia vào quá trình thẩm định, cấp và thu hồi giấy phép liên quan đến sản xuất, môi trường, đất đai, thủy sản… Việc giao quyền như vậy góp phần rút ngắn thời gian xử lý thủ tục hành chính, tăng tính chủ động cho cấp cơ sở, đồng thời tạo điều kiện để chính quyền gần dân, hiểu dân và giải quyết vấn đề kịp thời.

Tuy nhiên, thách thức cũng không nhỏ: khối lượng công việc đa dạng, yêu cầu chuyên môn cao, đòi hỏi sự am hiểu đa ngành và phối hợp liên tục giữa các cấp. Thực tiễn triển khai đòi hỏi phải có đội ngũ công chức xã được đào tạo bài bản, có năng lực thực tiễn, đồng thời phải có chế độ đãi ngộ phù hợp để thu hút và giữ chân nhân lực có trình độ. Cơ quan này cũng cần được trang bị đầy đủ công cụ, phương tiện kỹ thuật, đặc biệt là nền tảng số để thực hiện tốt nhiệm vụ được giao.

Thông tư mới của Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã định hình rõ nét chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan chuyên môn về nông nghiệp và môi trường cấp xã. Với vị thế là “hạt nhân” thực hiện chính sách tại cơ sở, cơ quan này chính là nơi kiểm chứng hiệu quả thực thi của các chương trình phát triển nông thôn, bảo vệ tài nguyên và ứng phó với biến đổi khí hậu. Muốn cơ quan này hoạt động hiệu quả, cần một chiến lược đồng bộ: từ nâng cao năng lực cán bộ, cải cách thủ tục, đầu tư trang thiết bị đến tăng cường phối hợp giữa các ngành và các cấp chính quyền. Chỉ khi đó, mục tiêu phát triển bền vững, nông thôn xanh – sạch – giàu – an toàn mới có thể trở thành hiện thực.

Hoàng Anh