Ghi nhận thực tế tại địa phương

Sau khi Luật TN, MT biển và hải đảo có hiệu lực, UBND tỉnh Cà Mau có văn bản triển khai Luật, đồng thời đã chỉ đạo các sở, ngành, địa phương, đơn vị có liên quan tổ chức nhiều hội nghị tuyên truyền, phổ biến nội dung, tầm quan trọng của Luật, các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Luật, các văn bản kỹ thuật phục vụ công tác quản lý tổng hợp tài nguyên, bảo vệ môi trường biển và hải đảo được triển khai thực hiện. Bên cạnh đó, Cà Mau đã cụ thể hóa các nghị quyết của Đảng và Chính phủ về phát triển bền vững kinh tế biển đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, đồng thời xây dựng, ban hành, phê duyệt nhiều chương trình, kế hoạch, dự án, đề án triển khai thực hiện các nhiệm vụ theo phân cấp như: Đã ban hành Quyết định phê duyệt Kế hoạch thực hiện Chiến lược quản lý tổng hợp vùng bờ tỉnh Cà Mau đến năm 2020; Kế hoạch thực hiện Chiến lược khai thác, sử dụng bền vững tài nguyên, bảo vệ môi trường biển và hải đảo đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050; Kế hoạch phát triển khai thác thủy sản hiệu quả và bền vững giai đoạn 2022 - 2025, định hướng đến năm 2030; Kế hoạch phát triển nuôi hải sản trên biển và ven biển giai đoạn 2022 - 2025 và định hướng đến năm 2030,...

Việc quản lý, khai thác, sử dụng tài nguyên biển của tỉnh được thực hiện theo các quy hoạch ngành, quy hoạch vùng và định hướng phát triển KT-XH của Cà Mau. Năm 2023, Cà Mau tích hợp các nội dung sử dụng biển vùng bờ vào vào Quy hoạch tỉnh Cà Mau thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 và được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1386/QĐ-TTg ngày 17/11/2023. Ngoài ra, tỉnh đã phê duyệt Quy hoạch phát triển tổng thể KT-XH gắn với đảm bảo QP-AN cụm đảo Hòn Khoai và Hòn Chuối tại Quyết định số 321/QĐ-UBND ngày 04/3/2016; Quyết định số 343/QĐ-UBND ngày 09/3/2016; quy hoạch cảng biển nước sâu. Tỉnh rà soát điều chỉnh, bổ sung và tổ chức thực hiện quy hoạch khu công nghiệp, khu kinh tế, cụm công nghiệp và khu đô thị ven biển theo hướng tăng trưởng xanh; huy động nguồn lực để từng bước đầu tư đồng bộ kết cấu hạ tầng KT-XH các huyện ven biển.

Với công tác điều tra cơ bản, nghiên cứu khoa học về TN,MT biển, Cà Mau đã tổ chức các hoạt động như: Lập Hồ sơ tài nguyên biển hải đảo; xây dựng cơ sở dữ liệu biển và hải đảo trên địa bàn. Qua công tác điều tra cơ bản, đã phát hiện quanh các cụm đảo Hòn Khoai, Hòn Chuối của tỉnh có khoảng 65 ha rạn san hô; tỉnh đang chỉ đạo Sở NN&PTNT, thực hiện Dự án điều tra đánh giá nguồn lợi thủy sản vùng ven bờ, vùng lộng phục vụ khai thác thủy sản bền vững và chuyển đổi nghề trên địa bàn tỉnh. 

Hiện nay, trong việc khai thác và sử dụng tài nguyên biển, Cà Mau đã ban hành Quyết định số 15/2021/QĐ-UBND quy định mức thu tiền sử dụng khu vực biển đối với từng hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên biển trên địa bàn tỉnh Cà Mau 05 năm giai đoạn 2021 - 2025. Đồng thời, phối hợp với Bộ TN&MT giao khu vực biển cho 5 nhà đầu tư với 11 dự án điện gió, tổng diện tích biển đã giao là: 6.241,419 ha; trong đó, UBND tỉnh giao 8 dụ án với diện tích là: 3.771,319 ha, Bộ TN&MT giao 3 dự án với diện tích là: 2.470,1 ha. Đến nay, tỉnh đã thu tiền sử dụng biển trên 100 tỷ đồng. Riêng việc nhận chìm ở biển, Cà Mau chưa cấp phép nhận chìm ở biển.

Hiện nay, Sở TN&MT Cà Mau theo dõi, khi Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch tổng thể khai thác, sử dụng bền vững tài nguyên vùng bờ thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, tiến hành rà soát, bổ sung hoàn thiện, trình trình UBND tỉnh xem xét, phê duyệt. Đặc biệt, trong BVMT biển, hàng năm Sở TN&MT Cà Mau thực hiện 11 vị trí quan trắc hiện trạng môi trường nước biển ven bờ và gần bờ (trong đó 04 đợt quan trắc nước biển ven bờ và 02 đợt quan trắc nước biển gần bờ); 02 đợt quan trắc trầm tích khu vực cửa sông ven biển tại 13 vị trí, nhằm đánh giá được hiện trạng môi trường trầm tích, nước biển ven bờ, gần bờ tỉnh Cà Mau để theo dõi, giám sát diễn biến chất lượng môi trường nước biển, để kịp thời đánh giá mức độ ô nhiễm, cung cấp cho đơn vị quản lý lập kế hoạch kiểm soát ONMT hoặc xử lý kịp thời, ngăn ngừa ô nhiễm môi trường nước biển ven bờ trên địa bàn tỉnh.

Tại Hội nghị Đánh giá công tác QLNN về tài nguyên, bảo vệ môi trường biển và hải đảo năm 2023, đại diện Sở TN&MT Cà Mau cho biết, việc thiết lập hành lang bảo vệ bờ biển tỉnh Cà Mau còn chậm so với quy định của Luật TN,MT biển và hải đảo, do gặp khó khăn, vướng mắc trong quá trình xác định danh mục các khu vực phải thiết lập hành lang bảo vệ bờ biển. Do tính chất đặc thù địa hình vùng ven biển tỉnh Cà Mau, là vùng thấp, trũng, bãi bồi có biên độ triều rất cao (khu vực biển bờ Đông hơn 3,2 m), phía Biển Đông chưa có đê nên mực nước triều cường đi sâu về phía trong đất liền, lấn sâu vào nội địa dẫn đến đường triều cao trung bình trong nhiều năm có nơi cách đường bờ giáp biển trên 700 m, theo quy đinh ở khoản 3 Điều 23 Luật TN, MT biển và hải đảo, việc xác định ranh giới trong và chiều rộng hành lang bảo vệ bờ biển được tính từ đường triều cao trung bình trong nhiều năm về phía trong đất. Trong khi đó, phần phía ngoài dọc theo đường triều cao trung bình trong nhiều năm về phía biển có hệ sinh thái rừng ngập mặn với diện tích lớn không được bảo vệ, tỉnh Cà Mau nhận thấy các quy định, hướng dẫn thi hành còn nhiều nội dung bất cập, không thoả mãn được các mục tiêu đề ra theo quy định tại khoản 1 Điều 23 Luật TN,MT biển và hải đảo, không phù hợp với đặc điểm địa hình thực tế tại tỉnh Cà Mau. Từ đó, việc thiết lập hành lang bảo vệ bờ biển phải rà soát, xin ý kiến nhiều lần, dẫn đến kéo dài thời gian thực hiện, đến nay chậm tiến độ chưa cấm mốc hành lang bảo vệ bờ biển tỉnh Cà Mau. 

Một số vướng mắc

Cũng theo báo cáo của Sở TN&MT Cà Mau, hiện nay, trên địa bàn tỉnh có một số chủ hộ nuôi thủy sản lồng bè quy mô nhỏ, đa số là các hộ dân có hoàn cảnh kinh tế khó khăn, vị trí quanh cụm đảo Hòn Chuối, nằm ngoài vùng biển 06 hải lý tính từ đường mép nước biển thấp nhất trung bình trong nhiều năm của đất liền trở về phía biển. Việc thực hiện thủ tục đề nghị giao khu vực biển cho các chủ hộ nêu trên còn bất cập, do quy mô sử dụng khu vực biển nhỏ, trong khi hộ gia đình người dân có hoàn cảnh kinh tế khó khăn nên khi tiến hành thực hiện các thủ tục giao khu vực biển (yêu cầu phải lập hồ sơ với đầy đủ thành phần theo quy định và nộp hồ sơ đến các cơ quan có thẩm quyền có liên quan) còn gặp khó khăn cho người dân và cơ quan quản lý. 

Song song với đó, Chương trình quản lý tổng hợp tài nguyên vùng bờ đã được xây dựng hoàn thành nhưng thiếu cơ sở phê duyệt. Do Quy hoạch tổng thể khai thác, sử dụng bền vững tài nguyên vùng bờ thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 là một trong các căn cứ quan trọng để xây dựng Chương trình quản lý tổng hợp tài nguyên vùng bờ. Tuy nhiên, đến nay Quy hoạch vẫn chưa được phê duyệt, nên chưa có đủ cơ sở để UBND tỉnh phê duyệt.

Công tác quản lý, kiểm soát môi trường biển, đảo còn gặp khó khăn, một số nhiệm vụ kiểm soát môi trường biển và hải đảo chưa được triển khai thực hiện hoặc thực hiện chưa đầy đủ; công tác quản lý rác thải nhựa đại dương hiện nay chủ yếu tập trung công tác tuyên tuyền. Công tác phân loại, thu gom, xử lý còn hạn chế do thiếu nguồn lực, cơ sở hạ tầng chưa đảm bảo.

Việc thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm hành chính trong thực hiện quy định của pháp luật về sử dụng khu vực biển trên địa bàn tỉnh còn khó khăn do hệ thống văn bản pháp luận có liên quan chưa được hoàn thiện, thiếu nguồn lực (phương tiện, trang thiết bị, biên chế, nguồn kinh phí,…) và thiếu chế tài xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý tổng hợp tài nguyên, BVMT biển và hải đảo.

Hiện nay, trên các vùng biển Cà Mau thường xuyên xảy ra tai nạn do sóng gió, tranh chấp ngư trường, gây mất an ninh trật tự trên biển,… trong khi ranh giới hành chính trên biển giữa các tỉnh chưa được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt nên khó khăn xác định vị trí thuộc tỉnh, huyện, xã nào để cung cấp cho cơ quan điều tra trong việc xác minh, phối hợp xử lý tội phạm.

Hệ thống phần mềm hỗ trợ giao khu vực biển do Cục Biển và Hải đảo Việt Nam thiết lập, đã hỗ trợ rất nhiều cho công tác thẩm định giao khu vực biển của tỉnh. Tuy nhiên, phần mềm bị lỗi không thể sử dụng được, ảnh hưởng đến công tác giao khu vực biển của địa phương.

Công tác điều tra cơ bản về TN,MT biển ở địa phương rất ít nên thiếu thông tin, dữ liệu về TN,MT biển và hải đảo dẫn đến thiếu cơ sở khoa học tham mưu hoạch định cơ chế, chính sách của địa phương.

Đưa ra một số đề xuất

Tại khoản 3 Điều 23 Luật TN&MT biển và hải đảo quy định chiều rộng hành lang bảo vệ bờ biển được tính từ đường mực nước triều cao trung bình trong nhiều năm về phía đất liền; thực tế, khi xác định ranh giới trong và chiều rộng hành lang bảo vệ bờ biển của tỉnh Cà Mau, không đảm bảo mục tiêu quy định tại khoản 1 Điều 23 Luật TN,MT biển và hải đảo. Chính vì thế, đề nghị Bộ TN&MT khi tham mưu chỉnh sửa, bổ sung Luật TN, MT biển và hải đảo xem xét lại khoản 3 Điều 23 Luật TN,MT biển và hải đảo, không cứng nhắc ranh giới trong phải lấy về phía đất liền, mà tùy theo điều kiện từng vùng, địa phương để phù hợp thực tế, có thể lấy về phía biển. Tỉnh Cà Mau đề nghị Bộ TN&MT tham mưu hoàn thiện các văn bản pháp luật liên quan làm căn cứ thực hiện công tác quản lý tổng hợp tài nguyên, BVMT biển và hải đảo như: Quy hoạch tổng thể khai thác, sử dụng bền vững tài nguyên vùng bờ; Nghị định quy định xử phạt hành chính về TN,MT biển và hải đảo; hướng dẫn phân vùng chức năng sử dụng không gian biển vùng bờ để địa phương có cơ sở triển khai thực hiên.

Cơ quan chức năng trung ương cần hỗ trợ, phối hợp điều tra, phân tích, đánh giá hiện trạng rác thải tại các vùng biển, nguồn thải, nhất là phạm vi vùng biển ven bờ làm cơ sở xây dựng cơ sở dữ liệu về rác thải nhựa đại dương cho các tỉnh ven biển; nhân rộng các mô hình quản lý rác thải vùng ven biển đến các địa phương ven biển.

Phân cấp hoặc ủy quyền cho địa phương giao khu vực biển cho tổ chức, cá nhân nuôi trồng thủy sản có quy mô nhỏ, lẻ với quy mô dưới 01 ha quanh các đảo nằm ngoài vùng biển 06 hải lý tính từ mép nước biển thấp nhất trung bình trong nhiều năm của đất liền, hiện đang thuộc thẩm quyền của Bộ TN&MT quy định tại điểm b khoản 2 Điều 8 Nghị định số 11/2021/NĐ-CP ngày 10/02/2021 của Chính phủ. 

Cà Mau mong muốn Cục Biển và Hải đảo Việt Nam, Bộ TN&MT chia sẻ kết quả điều tra cơ bản TN,MT biển và hải đảo đã thực hiện (các sản phẩm của Đề án 47) cho các địa phương để làm cơ sở tham mưu, ban hành cơ chế chính sách quản lý tài nguyên, BVMT biển và hải đảo trong thời gian tới. Với Cục Biển và Hải đảo Việt Nam, địa phương đề nghị sớm khắc phục phần mềm giao khu vực biển, đã cấp và hướng dẫn cho địa phương giao khu vực biển trước đây để các địa phương thuận tiện công tác kiểm tra, xác định khu vực biển để tham mưu cho UBND tỉnh trong công tác giao khu vực biển của địa phương. Cơ quan thẩm quyền sớm tham mưu phê duyệt, bàn giao hồ sơ, bản đồ về Ranh giới hành chính trên biển giữa các tỉnh, các huyện, xã, thị trấn cho địa phương sử dụng phục vụ cho công tác quản lý.

LÊ MINH QUÂN
Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 24 (Kỳ 2 tháng 12) năm 2024