Theo Báo cáo thường niên về chỉ số môi trường (The Environmental Performance Index – EPI) do tổ chức Môi trường Mỹ thực hiện, Việt Nam chúng ta là một trong 10 nước ô nhiễm môi trường không khí hàng đầu Châu Á. Tiêu biểu là ô nhiễm bụi (PM 10, PM 2.5). Trong đó, Hà Nội là nơi bị ô nhiễm không khí nặng nhất của cả nước, có nhiều thời điểm bụi mịn (PM 2.5) bao phủ cả bầu trời làm hạn chế tầm nhìn, ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe của người dân.

ảnh minh họa

Mỗi ngày, khi bước ra khỏi cửa, người dân Hà Nội không chỉ cảm nhận được sự nóng bức của cái nắng mà còn phải hít thở không khí đầy đặn khói bụi. Các chỉ số chất lượng không khí đang tăng cao, đe dọa sức khỏe của cả người dân và môi trường sống xung quanh. Cùng thời điểm này, Chỉ số chất lượng không khí theo thống kê của AQI (ứng dụng theo dõi chất lượng không khí trên toàn thế giới) cho thấy, Hà Nội liên tiếp đứng hàng đầu thế giới về ô nhiễm không khí. AQI đánh giá bụi mịn (PM2.5) tại Hà Nội hiện cao gấp 16,8 lần giá trị theo hướng dẫn về chất lượng không khí hàng năm của Tổ chức Y tế thế giới (WHO).

Chất lượng không khí tại Hà Nội theo ứng dụng AQI

Có hàng loạt nguyên nhân gây ô nhiễm không khí cho thành phố, trong đó phải kể tới như:

Khí thải từ phương tiện giao thông đóng góp một phần quan trọng vào tình trạng ô nhiễm không khí. Các loại khí thải này, bao gồm khí CO (carbon monoxide), HC (hydrocarbons), NOx (nitrogen oxides) và PM (bụi mịn), có thể gây ra nhiều ảnh hưởng đáng kể đối với chất lượng không khí và sức khỏe con người.

Khí CO là một chất độc hại có thể gây ra các vấn đề về hô hấp, gây ra cảm giác mệt mỏi, đau đầu và thậm chí là tử vong nếu tiếp xúc với nồng độ cao trong thời gian dài. Khí HC cũng gây ra một số vấn đề về sức khỏe như kích ứng mắt, đau đầu, và có thể gây ra các vấn đề về hô hấp nếu tiếp xúc lâu dài.

NOx là một loại khí thải gây ra ô nhiễm không khí và gây ra các vấn đề về sức khỏe như kích ứng mắt, đau họng, khó thở và cũng có thể gây ra các vấn đề về hệ hô hấp nếu tiếp xúc lâu dài. PM, hay còn gọi là bụi mịn, có kích thước nhỏ nhỏ có thể xâm nhập sâu vào phổi, gây ra viêm phổi, các vấn đề về hô hấp và thậm chí là các vấn đề về tim mạch.

Tuy giao thông được coi là nguyên nhân gây ô nhiễm không khí lớn nhất, nhưng lượng bụi mịn do giao thông chỉ chiếm 1/3 số bụi mịn ở Hà Nội. Các số liệu đo cho thấy, 2/3 lượng bụi mịn có nguồn gốc từ các hoạt động công nghiệp, bao gồm các nhà máy và khu công nghiệp các làng nghề nằm ở ngoại thành Hà Nội và các tỉnh lân cận như Hưng Yên, Bắc Ninh. Đáng lo ngại nhất là khói thải từ những làng nghề tái chế, khói bụi không khuếch tán được mà bị đẩy xuống thấp khiến Hà Nội liên tục chịu cảnh chìm trong biển bụi trong nhiều ngày.

Hoạt động này gây ra ô nhiễm không khí thông qua việc phát thải các chất độc hại và bụi mịn vào môi trường. Các hoạt động xây dựng thường đi kèm với việc sử dụng máy móc nặng, phương tiện vận chuyển và vật liệu xây dựng, tất cả đều tạo ra khí thải và bụi mịn.

Khi rác thải và rơm rạ được đốt cháy, chúng tạo ra khói độc hại chứa các chất gây ô nhiễm như khí CO2, khí NOx, các hạt bụi và các chất gây ô nhiễm khác.

Các chất này không chỉ gây hại cho sức khỏe con người mà còn gây ảnh hưởng đến môi trường và sinh thái, gây ra hiện tượng ô nhiễm không khí, biến đổi khí hậu và ảnh hưởng đến hệ sinh thái tự nhiên. Đặc biệt, các hạt bụi từ hoạt động đốt rác thải cũng có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe như viêm phổi, các bệnh về hô hấp và tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch.

Thời tiết và địa lý cũng đóng vai trò quan trọng trong việc làm tăng tình trạng ô nhiễm không khí ở Hà Nội. Với thời tiết khô hanh và ít gió, các chất độc hại trong không khí không được phân tán mà tập trung lại, gây ra tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng. Ngoài ra, còn có các nguyên nhân khác như đun bếp than tổ ong, đốt củi; ô nhiễm ao hồ lâu năm; bùn thải chưa được xử lý.

Để giải quyết vấn đề này, cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa chính quyền địa phương, cộng đồng và các tổ chức xã hội. Các biện pháp cụ thể như tăng cường kiểm soát khí thải từ phương tiện giao thông, các chất thải công nghiệp, hạn chế đốt rác không đúng quy định và tạo ra các chính sách thúc đẩy việc sử dụng năng lượng sạch có thể giúp cải thiện chất lượng không khí tại Hà Nội.

Đặc biệt, trong những ngày ô nhiễm không khí tại Hà Nội, người dân nên thực hiện những khuyến nghị sau để bảo vệ sức khoẻ của bản thân và gia đình như: Hạn chế ra ngoài nếu không cần thiết, đặc biệt là vào buổi sáng sớm và buổi tối khi ô nhiễm không khí thường cao nhất; Sử dụng khẩu trang khi ra ngoài để bảo vệ đường hô hấp khỏi các hạt bụi và chất độc hại; Các nhóm đối tượng nhạy cảm như người cao tuổi, trẻ nhỏ, người bị bệnh về hô hấp không nên hoạt động ngoài trời;  Sử dụng máy lọc không khí trong nhà để cải thiện chất lượng không khí trong phòng; Có chế độ ăn uống lành mạnh để tăng cường hệ miễn dịch.

Ngoài ra, việc tăng cường thông tin, tạo ra nhận thức cao về vấn đề ô nhiễm không khí cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thay đổi thái độ và hành vi của người dân. Mỗi cá nhân đều có trách nhiệm bảo vệ môi trường và sức khỏe của bản thân bằng cách hạn chế sử dụng phương tiện cá nhân, thay vào đó là sử dụng phương tiện công cộng, ủng hộ các hoạt động xanh hơn và tham gia vào các chiến dịch bảo vệ môi trường.

Không thể để cho khói bụi che phủ lên vẻ đẹp của thành phố, hãy cùng nhau hành động để bảo vệ hành tinh cũng như vì một thủ đô xanh - sạch - đẹp!.

Đậu Ngọc My

Đại học Văn hóa Hà Nội