Bài toán về phí dịch vụ

Dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) là một trong những vấn đề được quan tâm, chú ý nhiều trong bối cảnh hiện nay với tốc độ gia tăng dân số và phát triển kinh tế dẫn đến phát sinh một khối lượng lớn CTRSH ra ngoài môi trường. Có thể thấy, trong thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH gồm 03 chủ thể tham gia đó là nhà nước, đơn vị cung cấp dịch vụ và các chủ nguồn thải là tổ chức, cá nhân và hộ gia đình. Trong mối quan hệ đó nhà nước đóng vai trò điều tiết hoạt động của thị trường thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH. Cụ thể, đối với nội dung về giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH Nhà nước sẽ xác định mức giá dịch vụ áp dụng cho các tổ chức, cá nhân, hộ gia đình phát sinh CTRSH và mức giá dịch vụ áp dụng cho đối tượng chủ đầu tư tham gia cung ứng dịch vụ này, từ đó, đưa ra các chế tài, cơ chế chính sách phù hợp nhằm đảm bảo quyền và lợi ích của các bên tham gia, thúc đẩy sự hoạt động hiệu quả thị trường dịch vụ đặc biệt này.

Tương lai của trẻ em sẽ bị chôn vùi nếu không kịp thời ngăn chặn và hành động

Đối với các chủ đầu tư tham gia thực hiện các dự án về thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH, giá dịch vụ được ký kết sẽ được tính toán dựa trên chi phí tư nhân mà các tổ chức, cá nhân phải bỏ ra để thực hiện và cung cấp dịch vụ. Các loại chi phí như chi phí đầu tư, chi phí vận hành đều được tính toán dựa theo nguyên tắc thị trường, phù hợp với sự biến động giá của các yếu tố đầu vào trong khoảng thời gian nhất định.

Đối với các chủ nguồn thải phát sinh CTRSH, nhiều chính phủ quốc gia ban hành hướng dẫn về các phương pháp thiết lập mức phí dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH dựa trên những nguyên tắc: (1) Người gây ô nhiễm phải trả tiền; (2) Khả năng chi trả của chủ nguồn thải; (3) Khả năng thu hồi toàn bộ chi phí. Trên thế giới mức phí trung bình chiếm từ 1%-1,5% thu nhập trung bình của hộ gia đình.

ảnh minh họa

Trong dịch vụ quản lý CTRSH, bên cạnh các chi phí tư nhân ròng (các chi phí và lợi ích cố định) hoạt động thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH còn phát sinh các tác động ngoại ứng ròng hay chi phí, lợi ích ngoại ứng (chi phí ngoại ứng ròng). Vì vậy, giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH cần được tính toán dựa trên tổng chi phí xã hội phát sinh từ hoạt động thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH bao gồm chi phí tư nhân ròng và chi phí ngoại ứng ròng. Chi phí tư nhân ròng bao gồm tổng hợp các chi phí và lợi ích đạt được khi thực hiện dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH. Các chi phí, lợi ích ngoại ứng đóng vai trò quan trọng trong tổng chi phí ròng của một phương án thu gom, xử lý chất thải.

Ghi nhận một số nghiên cứu

Nghiên cứu của Jamasb và cộng sự cho rằng, các chi phí ngoại ứng/bên ngoài trong tổng chi phí là khoảng 10% đối với việc đốt rác và 25% đối với việc chôn lấp. Do đó, việc bỏ sót các chi phí bên ngoài có thể dẫn đến kết quả đánh giá sai lệch liên quan đến tổng chi phí quản lý CTRSH, từ đó dẫn tới mức giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH đối với các chủ nguồn thải và tổ chức tham gia đầu tư cung ứng dịch vụ trong lĩnh vực này không được chính xác.

Nghiên cứu của Ủy ban Châu Âu (2000) đã chỉ ra những lợi ích ngoại ứng từ các hoạt động xử lý CTRSH đó là (1) thay thế ô nhiễm: Ở một số BCL CTR, khí bãi rác có thể được thu gom và sử dụng như một nguồn năng lượng để phát điện. Năng lượng được sản xuất ra từ BCL sẽ thay thế các chất ô nhiễm, gây ra những tác động, những thiệt hại tới con người và hệ sinh thái (European Commitsion, 2000).

Nghiên cứu của David Wilson, Reka Soos và Otto Simonett (2015) đã tổng hợp tính toán về lợi ích tránh được liên quan tới sức khỏe cộng đồng khi có hệ thống quản lý chất thải rắn mới. Tránh thiệt hại/rủi ro sức khỏe cộng đồng tại Saint Lucia (quy mô dân số: 176.000) trong năm đầu tiên của hệ thống quản lý CTR là 3 triệu USD và lợi ích thu được khi tránh được những thiệt hại về sức khỏe ở Trinidad và Tobago (quy mô dân số 1.328.019) là 23 triệu USD/năm (David Wilson, Reka Soos và Otto Simonett, 2015)

Nghiên cứu của Chin - Huang Huang, Yuan Hsu Lin, Ming – Lang Tseng  (2008): chia tổng chi phí và lợi ích của nhà máy đốt CTR phát điện Modular Starved- Air ở Philippin bao gồm: Kinh tế, xã hội và môi trường. Chi phí về kinh tế gồm chi phí về đầu tư công nghệ cũng như chi phí duy trì vận hành nhà máy có tổng chi phí là 1.378.380 USD. Chi phí xã hội đó là những thiệt hại do ô nhiễm môi trường thứ cấp gây ra do hoạt động đốt CTRSH. Tổng chi phí thiệt hại tới sức khỏe ước tính là 6,45 triệu USD với 5.345 tấn chất thải rắn. Nghiên cứu cũng tính toán các lợi ích về kinh tế, xã hội của hoạt động đốt chất thải rắn. Hoạt động lò đốt giúp giảm các thiệt hại, mang lại các lợi ích  tới môi trường như giảm lượng khí CO2 phát sinh (28.534 USD/năm) và giảm thiệt hại sức khỏe người dân (16.876 USD/năm) hay lợi ích về du lịch (142.029 USD/năm) (Chin – Huang Huang và cộng sự 2008)

Nghiên cứu của Seongwon và cộng sự (2004) về tác động môi trường của các phương án xử lý chất thải rắn tại Hàn Quốc bao gồm: Phương pháp chôn lấp hợp vệ sinh, phương pháp đốt, sản xuất phân compost và ủ kỵ khí. Với mỗi phương án lựa chọn nghiên cứu đã chỉ ra những tác động môi trường. Trong các phương án lựa chọn phương pháp đốt và sản xuất phân compost, ủ kỵ khí là phương án có ít tác động tới môi trường và phương pháp chôn lấp có tác động tới môi trường lớn hơn. Trong số các loại tác động môi trường xem xét, sự nóng lên toàn cầu, phú dưỡng và axit hóa là những yếu tố chính đóng góp cho tác động môi trường (Seongwon và cộng sự, 2004).

Nghiên cứu Ari Rabi và cộng sự (2008) về tác động môi trường và chi phí về chất thải rắn, so sánh giữa hai phương án là đốt và chôn lấp. Nghiên cứu xác định chi phí thiệt hại từ các phương án xử lý CTR. Nghiên cứu đã tính toán chi phí thiệt hại liên quan tới khí thải từ việc đốt CTR là từ 4-21 EUR/tấn và đối với BCL chi phí này là từ 10-13 EUR/tấn. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng chi phí thiệt hại về môi trường (liên quan tới khí thải) từ việc xây dựng cơ sở xử lý hoặc trong giai đoạn vận chuyển là rất nhỏ (Ari Rabi và Joseph Spadaro, 2008).

Nghiên cứu của Jihyun Kim và Sukjae Jeong (2017) về phân tích chi phí về môi trường và kinh tế cho giải pháp đốt CTR ở Hàn Quốc cho thấy chi phí về môi trường đối với giải pháp đốt được tính toán liên quan tới các loại khí COx và NOx. Hai loại khí này đóng vai trò quan trọng trong việc tăng chi phí môi trường trong hoạt động quản lý chất thải (Jihuyn Kim và Sukafe Jeong, 2017).

Nghiên cứu của cơ quan bảo vệ môi trường Hoa Kỳ (EPA) (1977) khẳng định những chi phí của từng hoạt động quản lý chất thải rắn sẽ là cần thiết để tổng hợp chi phí của toàn bộ hệ thống và cơ quan quản lý đánh giá xem nên tự cung cấp dịch vụ hay ký hợp đồng cho dịch vụ đó. Các loại chi phí trong quản lý chất thải rắn (EPA, 1977):