Thúc đẩy chuyển đổi số nông nghiệp: Cần dữ liệu đồng bộ, nhân lực số và vốn đầu tư

Để chuyển đổi số thực sự trở thành động lực bứt phá của nông nghiệp, ông Phạm Duy Khánh, Giám đốc Trung tâm Phát triển nông thôn (Viện Chiến lược chính sách nông nghiệp và môi trường) đã đưa ra nhiều giải pháp đồng bộ, hướng đến mục tiêu phát triển xanh, bền vững và thân thiện với môi trường.

Theo ông Phạm Duy Khánh, trước hết, cần xây dựng hệ thống dữ liệu số ngành nông nghiệp, thiết lập mạng lưới quan trắc và giám sát tích hợp trên không, dưới mặt đất. Kho dữ liệu lớn về khí hậu, thổ nhưỡng, thời tiết, môi trường và mã số vùng trồng sẽ là nền tảng giúp cơ quan quản lý đưa ra quyết sách kịp thời, còn nông dân, doanh nghiệp có thể dự báo sản xuất, giảm rủi ro và tối ưu đầu tư.

Việc xây dựng kho dữ liệu nông nghiệp số đóng vai trò quan trọng

Nhìn nhận về thực tiễn chuyển đổi số trong nông nghiệp tại Việt Nam, ông Phạm Duy Khánh thẳng thắn cho rằng: “Hiện nay, người làm công nghệ chưa hiểu sâu về nông nghiệp, trong khi người làm nông nghiệp lại thiếu kiến thức về công nghệ. Sự thiếu gắn kết này khiến nhiều sản phẩm, giải pháp số khi đưa vào thực tế không phù hợp với nhu cầu sản xuất, dẫn tới thất bại”. Chính vì thế, cần xây dựng nhóm chuyên gia công nghệ am hiểu đặc điểm, nhu cầu của từng loại nông sản, từng loại hình canh tác, từng loại giống,... để ứng dụng công nghệ số vào sản xuất nông nghiệp đạt hiệu quả tối đa. Đây là chìa khóa để các giải pháp công nghệ không chỉ tiên tiến mà còn khả thi, bám sát thực tiễn sản xuất của nông dân.

Một nhiệm vụ cấp thiết khác là nâng cao năng lực số và nhận thức cho người dân, doanh nghiệp và hợp tác xã. Việc đào tạo cần đa dạng hình thức từ trực tiếp, trực tuyến đến mô hình thực tế, giúp nông dân hiểu rõ lợi ích, cách vận hành và cả rủi ro khi ứng dụng công nghệ mới. Khi người nông dân làm chủ công nghệ, chuyển đổi số mới có thể lan tỏa bền vững.

Cùng với đó, cần đầu tư phát triển hạ tầng số nông thôn và hệ sinh thái nông nghiệp số. Các giải pháp như Internet tốc độ cao, an ninh mạng, nền tảng thương mại điện tử, hệ thống thanh toán số, nền tảng quản lý đất đai minh bạch… sẽ tạo điều kiện để các sáng kiến và mô hình đổi mới nông nghiệp số có thể nảy nở, kết nối và nhân rộng.

Cuối cùng, chính sách hỗ trợ tài chính - tín dụng cần được đẩy mạnh nhằm khuyến khích doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân đầu tư ứng dụng công nghệ số. Việc ưu tiên tiếp cận vốn, tín dụng cho các dự án số hóa sản xuất, chế biến, tiêu thụ nông sản sẽ tạo cú hích quan trọng để chuyển đổi số trong nông nghiệp phát triển mạnh mẽ, gắn kết chặt chẽ với mục tiêu tăng trưởng xanh và giảm phát thải.

Ứng dụng công nghệ tiên tiến trong quản lý và phát triển chuỗi giá trị nông sản 

Theo ông Nguyễn Kim Phúc, Phó Cục trưởng Cục Chuyển đổi số (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), nâng cao nhận thức và năng lực số cho nguồn nhân lực nông nghiệp được xem là giải pháp nền tảng trong tiến trình chuyển đổi số nông nghiệp, bởi con người là chủ thể trực tiếp ứng dụng công nghệ. Theo đó, cần đẩy mạnh tuyên truyền về lợi ích của chuyển đổi số tới từng nông dân, doanh nghiệp; tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn kỹ năng số cho nông dân, cán bộ hợp tác xã; đồng thời lồng ghép nội dung công nghệ số vào chương trình khuyến nông và giáo trình đào tạo nghề nông thôn.

Đến năm 2030, hướng tới bản đồ số nông nghiệp toàn quốc

Việc xây dựng các mô hình ứng dụng IoT, AI ngay trên đồng ruộng sẽ giúp nông dân “mắt thấy tai nghe” hiệu quả công nghệ, từ đó hình thành lực lượng “nông dân trẻ, nông dân số” làm nòng cốt tiếp nhận, vận hành máy móc, phần mềm hiện đại. Đồng thời, khuyến khích hình thành đội ngũ “cán bộ khuyến nông số” - những chuyên gia công nghệ nông thôn trực tiếp hỗ trợ người dân trong quá trình chuyển đổi số.

Ông Nguyễn Kim Phúc nhấn mạnh tính cấp thiết của việc đầu tư phát triển hạ tầng công nghệ số đồng bộ tới nông thôn. Nhà nước cần dành nguồn lực thích đáng, kết hợp xã hội hóa để nâng cấp hạ tầng viễn thông - công nghệ thông tin, bảo đảm đến năm 2030 mọi thôn bản đều có Internet băng thông rộng, phủ sóng 4G/5G ổn định; tỷ lệ người dân sử dụng điện thoại thông minh ở mức cao. Song song, cần hình thành các trung tâm dữ liệu nông nghiệp cấp quốc gia và vùng, đảm bảo hạ tầng máy chủ lưu trữ, xử lý an toàn dữ liệu lớn. Chính quyền địa phương cũng nên hỗ trợ xây dựng các điểm dịch vụ công nghệ tại xã để nông dân có nơi tiếp cận, dùng thử thiết bị và nhận trợ giúp kỹ thuật khi cần.

Trong việc xây dựng hệ sinh thái dữ liệu nông nghiệp mở, liên thông, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần đóng vai trò "nhạc trưởng" thiết lập các chuẩn dữ liệu chung, tích hợp dữ liệu đất đai, khí hậu, cây trồng, vật nuôi, giá nông sản… vào kho dữ liệu dùng chung. Phát triển cổng dữ liệu mở nông nghiệp, cho phép truy cập một số dữ liệu không nhạy cảm; đồng thời xây dựng các giao diện lập trình ứng dụng để kết nối hệ thống phần mềm doanh nghiệp với cơ quan nhà nước. Đến năm 2030, hướng tới bản đồ số nông nghiệp toàn quốc cập nhật liên tục, có tính dự báo cao - nền tảng để AI, Big Data phát huy hiệu quả, giúp người nông dân và doanh nghiệp ra quyết định chính xác.

Hoàn thiện cơ chế, chính sách và tài chính được xem là “bệ đỡ” quan trọng cho quá trình chuyển đổi số nông nghiệp. Chính phủ cần sớm ban hành chính sách tín dụng ưu đãi cho các dự án nông nghiệp công nghệ cao, triển khai gói vay lãi suất thấp hỗ trợ nông dân mua sắm thiết bị IoT, drone; mở rộng bảo lãnh tín dụng cho các startup công nghệ nông nghiệp. Cùng với đó, cần thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm cho đổi mới sáng tạo nông nghiệp, đồng thời hoàn thiện hành lang pháp lý công nhận giá trị pháp lý của dữ liệu số, hợp đồng điện tử, tem truy xuất điện tử trong giao dịch nông sản. Các chương trình khuyến nông cũng nên tích hợp nội dung chuyển đổi số, chuyển trọng tâm từ hỗ trợ vật tư truyền thống sang hỗ trợ công nghệ, đào tạo và tư vấn kỹ thuật số.

Song song, thúc đẩy liên kết công - tư và phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp nông nghiệp số sẽ giúp huy động nguồn lực xã hội. Nhà nước đóng vai trò kiến tạo môi trường pháp lý, trong khi doanh nghiệp công nghệ và doanh nghiệp nông nghiệp trở thành lực lượng thực thi chính. Các nền tảng quản trị chuỗi cung ứng, logistics nông nghiệp, sàn giao dịch nông sản số, công cụ truy xuất nguồn gốc cần được hỗ trợ phát triển, cùng với việc hình thành trung tâm ươm tạo, đổi mới sáng tạo nông nghiệp 4.0 tại các vùng trọng điểm và tổ chức giải thưởng tìm kiếm sáng kiến số hóa nông nghiệp tiềm năng.

Cuối cùng, tăng cường điều phối và triển khai đồng bộ là yếu tố quyết định. Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần làm đầu mối phối hợp các bộ, ngành, địa phương, triển khai lộ trình rõ ràng gắn với bộ chỉ số đánh giá chuyển đổi số nông nghiệp. Giai đoạn 2024 - 2025 ưu tiên số hóa dữ liệu và quy trình, sau 2025 thúc đẩy tự động hóa và ứng dụng AI ở các lĩnh vực tiềm năng như trồng trọt thông minh, chăn nuôi tập trung, thủy sản xuất khẩu và lâm nghiệp bền vững. Sự phối hợp nhịp nhàng giữa các bên được kỳ vọng tạo đột phá, đưa chuyển đổi số trở thành động lực then chốt của phát triển nông nghiệp xanh và bền vững.

Hình thành và phát triển hệ sinh thái xúc tiến thương mại số

Ông Nguyễn Minh Tiến, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại nông nghiệp nhận định: “Thực tiễn hoạt động XTTM trong lĩnh vực Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) hiện nay đang đặt ra những yêu cầu rất cụ thể và cấp thiết đối với việc chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo. Nhu cầu của doanh nghiệp nông nghiệp hiện nay không chỉ dừng ở "có mặt bằng, có hội chợ", mà là một hệ sinh thái số đa chiều, nơi các hoạt động xúc tiến, thương mại, truyền thông, phân phối - logistics, truy xuất nguồn gốc và quản lý chất lượng được tích hợp và vận hành thông suốt. Trong xu thế đó, nếu Việt Nam không sớm xây dựng một nền tảng XTTM số chuyên ngành NN&MT, nguy cơ bị tụt hậu là rất rõ ràng. Đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, khi các tiêu chuẩn kỹ thuật, các yêu cầu phi thuế quan, truy xuất nguồn gốc, kiểm dịch, chứng nhận Môi trường... ngày càng trở thành giấy thông hành quan trọng, thì một hệ thống xúc tiến thương mại truyền thống, rời rạc, phi dữ liệu sẽ không đủ sức đáp ứng”. 

Công nghệ mới như AI, Big Data, Blockchain là những “đòn bẩy” chiến lược

Tại diễn đàn “Chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trong phát triển nông nghiệp và bảo vệ môi trường”, ông Nguyễn Minh Tiến đã đưa ra các giải pháp để phát triển hệ sinh thái xúc tiến thương mại số. Ông nhận định, để xây dựng một hệ sinh thái xúc tiến thương mại số toàn diện cho nông nghiệp, Việt Nam cần đồng thời thúc đẩy liên kết đa ngành trong nước, mở rộng hợp tác quốc tế và ứng dụng mạnh mẽ công nghệ mới như AI, Big Data, Blockchain. Đây là những “đòn bẩy” chiến lược để huy động nguồn lực, chia sẻ tri thức và nâng cao năng lực cạnh tranh của nông sản Việt trên thị trường toàn cầu.

Theo ông Nguyễn Minh Tiến, việc thiết lập mạng lưới liên kết hiệu quả giữa các bộ, ngành, địa phương được coi là chìa khóa để đảm bảo sự đồng bộ trong chính sách và phân bổ nguồn lực, giúp doanh nghiệp và hợp tác xã (HTX) nông nghiệp dễ dàng tiếp cận hệ sinh thái XTTM số. Cùng với đó, hợp tác công - tư cần được đẩy mạnh nhằm thu hút sự tham gia của các doanh nghiệp công nghệ, sàn thương mại điện tử, doanh nghiệp logistics trong xây dựng và vận hành các nền tảng thương mại số nông nghiệp.

Trên bình diện quốc tế, Việt Nam cần tăng cường hợp tác với các quốc gia có nền thương mại số phát triển để học hỏi kinh nghiệm, tiếp nhận chuyển giao công nghệ hiện đại, đồng thời tích cực tham gia các diễn đàn, sáng kiến toàn cầu về thương mại số và phát triển nông nghiệp bền vững. Đây không chỉ là cơ hội để mở rộng thị trường, mà còn giúp nâng tầm thương hiệu nông sản Việt.

Song song với liên kết, việc ứng dụng công nghệ tiên tiến như AI, Big Data, Blockchain được xem là giải pháp đột phá để nâng cao hiệu quả và minh bạch trong hoạt động XTTM. AI có thể phân tích khối lượng lớn dữ liệu thị trường để dự báo xu hướng tiêu dùng, cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng, tối ưu hóa các chiến dịch quảng bá, thậm chí hỗ trợ khách hàng 24/7 thông qua chatbot và trợ lý ảo. Trong khi đó, Big Data giúp doanh nghiệp nắm bắt sâu sắc biến động cung - cầu, tối ưu hóa logistics và hỗ trợ ra quyết định chiến lược dựa trên báo cáo, biểu đồ trực quan.

Ngoài ra, Blockchain được khuyến nghị thí điểm trong truy xuất nguồn gốc xuyên biên giới, đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe của các thị trường như EU, Hoa Kỳ; thử nghiệm AI phân loại nông sản qua hình ảnh và phát triển “chợ số di động” kết nối với các sàn TMĐT như Shopee, TikTok Shop để mở rộng kênh tiêu thụ. Những bước đi này hứa hẹn đưa hệ sinh thái XTTM số của nông nghiệp Việt Nam bắt kịp xu thế toàn cầu hóa và chuyển đổi số.

Để hiện thực hóa mục tiêu chuyển đổi số nông nghiệp, cần sự chung sức, đồng lòng của toàn hệ thống: từ quyết tâm chính trị của Trung ương, sự chủ động vào cuộc của các địa phương, đến nỗ lực sáng tạo của doanh nghiệp công nghệ và sự hưởng ứng tích cực từ mỗi người nông dân. Trọng tâm trước mắt là tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách, đầu tư đồng bộ hạ tầng số, xây dựng hệ sinh thái dữ liệu mở và nâng cao kỹ năng số cho các chủ thể trong ngành.

Khi công nghệ trở thành công cụ quen thuộc, dễ tiếp cận, nó sẽ không còn là điều xa lạ mà trở thành nền tảng kiến tạo mô hình tăng trưởng mới cho nông nghiệp - minh bạch, hiệu quả và bền vững hơn. Với định hướng đúng đắn và quyết tâm cao, có cơ sở để tin tưởng rằng nông nghiệp Việt Nam sẽ “chuyển mình số” thành công, tiếp tục khẳng định vai trò trụ cột và nâng cao vị thế trong nền kinh tế quốc dân thời kỳ mới.

Khánh Linh - Ngọc Huyền