Tầm nhìn và cam kết của Việt Nam

Việt Nam đã thể hiện sự quyết tâm lớn khi đưa ra cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 tại Hội nghị COP26. Việc đặt ra mục tiêu đầy tham vọng này để Việt Nam giải quyết những thách thức đáng kể trên các khía cạnh kinh tế, xã hội, và công nghệ.

Thách thức lớn đầu tiên đến từ nền kinh tế đang phát triển với sự phụ thuộc lớn vào các ngành công nghiệp phát thải cao như nhiệt điện than, xi măng, và nông nghiệp. Việt Nam hiện vẫn sử dụng nhiệt điện than làm nguồn cung cấp năng lượng chính, chiếm gần 50% tổng sản lượng điện quốc gia. Việc chuyển đổi từ năng lượng hóa thạch sang năng lượng tái tạo đòi hỏi nguồn đầu tư khổng lồ, trong khi nguồn lực tài chính của Việt Nam còn hạn chế.

Thứ hai, công nghệ và kỹ thuật xanh tại Việt Nam chưa phát triển mạnh mẽ. Các công nghệ tiên tiến để giảm phát thải, như thu giữ và lưu trữ carbon (CCUS), hệ thống năng lượng tái tạo tiên tiến, hay phương tiện giao thông sạch, vẫn cần thời gian và chi phí để ứng dụng đại trà. Việc tiếp nhận và nội địa hóa công nghệ từ các quốc gia phát triển đòi hỏi sự hợp tác quốc tế và chính sách hỗ trợ mạnh mẽ hơn nữa.

Thách thức về tài chính cũng là rào cản lớn. Theo ước tính của Bộ TN&MT, Việt Nam cần hơn 360 tỷ USD từ nay đến năm 2050 để triển khai các biện pháp giảm phát thải và thích ứng với biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, việc huy động tài chính quốc tế không hề đơn giản, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt.

Thêm vào đó, khung pháp lý và năng lực quản lý tại Việt Nam vẫn cần được củng cố. Các chính sách liên quan đến định giá carbon, phát triển năng lượng tái tạo và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn còn mới mẻ, trong khi việc thực thi vẫn chưa đồng bộ trên cả nước. Đặc biệt, ý thức và sự tham gia của cộng đồng, doanh nghiệp trong việc giảm phát thải vẫn còn hạn chế. Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa thiếu nguồn lực để chuyển đổi sản xuất sang mô hình thân thiện với môi trường. Bên cạnh đó, người dân cần thời gian để làm quen với lối sống xanh và thay đổi thói quen tiêu dùng.

Những thách thức này đòi hỏi Việt Nam phải có cách tiếp cận đa chiều, đồng thời tăng cường hợp tác quốc tế và huy động sức mạnh toàn xã hội để hiện thực hóa mục tiêu phát thải ròng bằng “0”. Tại COP26, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã đưa ra cam kết đạt Net Zero vào năm 2050, đồng thời tham gia các sáng kiến toàn cầu như Tuyên bố giảm phát thải methane, với mục tiêu giảm 30% khí methane vào năm 2030. Bản Đóng góp Quốc gia tự quyết định (NDC) cập nhật của Việt Nam cũng đặt mục tiêu giảm 43,5% lượng phát thải khí nhà kính vào năm 2030 so với kịch bản phát thải thông thường (BAU).

Quyết tâm đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050

Cam kết là bước khởi đầu, nhưng thực hiện mục tiêu Net Zero đòi hỏi những hành động cụ thể, mạnh mẽ và quyết liệt. Việt Nam đã xây dựng một lộ trình chi tiết, chia thành ba giai đoạn chính:

Theo đó, giai đoạn 1 (2022-2030) là giai đoạn chuyển đổi bước đầu, lấy năng lượng tái tạo là trọng tâm. Chính phủ đặt mục tiêu nâng tỷ lệ năng lượng tái tạo lên 42% trong cơ cấu sản xuất điện. Đẩy mạnh giảm phát thải methane trong nông nghiệp, chất thải và năng lượng và tăng cường các biện pháp cải thiện hiệu quả sử dụng năng lượng trong công nghiệp và xây dựng. Ông Đặng Huy Đông, Giám đốc Viện Nghiên cứu Chiến lược và Chính sách Công nghiệp, chia sẻ: “Phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam đang có bước tiến lớn, nhưng vẫn cần giải quyết các thách thức như cải thiện hạ tầng lưới điện và công nghệ lưu trữ năng lượng.”

Giai đoạn 2 (2031-2040) sẽ thúc đẩy chuyển đổi mạnh mẽ như: Xanh hóa ngành công nghiệp và giao thông vận tải thông qua việc Chính phủ sẽ hỗ trợ chuyển đổi các ngành sản xuất truyền thống sang sử dụng công nghệ carbon thấp, đồng thời thúc đẩy các phương tiện giao thông sử dụng năng lượng sạch. Đẩy mạnh phát triển bền vững rừng và hệ sinh thái với cam kết duy trì độ che phủ rừng trên 43%, kết hợp với các chương trình phục hồi hệ sinh thái.

Giai đoạn 3 (2041-2050): Hoàn thiện mục tiêu Net Zero, loại bỏ năng lượng hóa thạch: Đến năm 2050, Việt Nam đặt mục tiêu loại bỏ hoàn toàn các nguồn năng lượng phát thải cao như than và dầu. Ứng dụng công nghệ thu giữ và lưu trữ carbon (CCUS) để giảm phát thải từ các ngành khó giảm như xi măng, hóa chất và thép. 

Thực hiện thành công lộ trình này, theo ước tính của Bộ TN&MT, Việt Nam cần hơn 360 tỷ USD từ nay đến năm 2050 để thực hiện các biện pháp giảm phát thải và thích ứng với biến đổi khí hậu. Đây là con số khổng lồ, đòi hỏi sự chung tay từ cộng đồng quốc tế, các tổ chức tài chính và doanh nghiệp trong nước.

Theo bà Caitlin Wiesen, Đại diện UNDP tại Việt Nam: “Việt Nam có tiềm năng lớn trong việc chuyển đổi sang nền kinh tế xanh. Các hành động quyết liệt hiện nay sẽ không chỉ giúp đất nước đạt Net Zero mà còn mở ra cơ hội tăng trưởng kinh tế bền vững.”

Việt Nam đã chứng minh quyết tâm thực hiện mục tiêu Net Zero thông qua các cam kết quốc tế và chiến lược quốc gia cụ thể. Tuy nhiên, hành trình này vẫn đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt trong việc huy động nguồn lực tài chính, công nghệ và nhân lực.

Thứ trưởng Bộ TN&MT Lê Công Thành cho biết: “Chúng ta cần một cách tiếp cận toàn diện, từ cải cách chính sách, nâng cao nhận thức cộng đồng, đến thu hút đầu tư và chuyển giao công nghệ. Thành công của mục tiêu Net Zero không chỉ là nỗ lực của Chính phủ mà là trách nhiệm của toàn xã hội”. Bên cạnh đó, các phong trào xanh trong cộng đồng, sự tham gia tích cực của doanh nghiệp như VinFast, Vingroup trong sản xuất xe điện và năng lượng tái tạo, hay các sáng kiến của người dân về tái chế, tiêu dùng xanh, đang trở thành động lực quan trọng thúc đẩy quá trình chuyển đổi.

“Bứt tốc” và ưu tiên thực hiện mục tiêu chiến lược

Để đạt mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, Việt Nam đã đề ra những định hướng ưu tiên và trọng tâm mang tính chiến lược, trong đó tập trung vào phát triển bền vững, công nghệ và tài chính.

Trọng tâm đầu tiên là chuyển đổi năng lượng. Việt Nam cam kết tăng tỷ lệ năng lượng tái tạo trong cơ cấu năng lượng quốc gia, với các nguồn chủ lực như điện gió, điện mặt trời và thủy điện nhỏ. Các dự án điện gió ngoài khơi được kỳ vọng sẽ đạt công suất 7 GW vào năm 2030, đóng vai trò nền tảng trong lộ trình giảm dần sự phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch. Đồng thời, nâng cấp hạ tầng lưới điện và phát triển công nghệ lưu trữ năng lượng là yếu tố sống còn để tối ưu hóa việc sử dụng nguồn năng lượng tái tạo.

Trong lĩnh vực công nghiệp, Việt Nam định hướng thúc đẩy sản xuất xanh, sử dụng công nghệ tiên tiến nhằm giảm phát thải trong các ngành như xi măng, thép và hóa chất. Các công nghệ thu giữ và lưu trữ carbon (CCUS) sẽ được triển khai để giảm lượng khí thải từ các ngành khó giảm. Bên cạnh đó, việc khuyến khích mô hình kinh tế tuần hoàn, tái chế và tái sử dụng tài nguyên sẽ góp phần giảm lượng phát thải toàn hệ thống.

Ngành giao thông vận tải cũng là một trong những lĩnh vực được ưu tiên chuyển đổi. Chính phủ đặt mục tiêu phát triển các phương tiện sử dụng năng lượng sạch như xe điện và xe chạy bằng khí hydrogen, kết hợp mở rộng hệ thống giao thông công cộng xanh như đường sắt đô thị và xe buýt điện.

Tài chính xanh là một trong những định hướng then chốt. Việt Nam đang tích cực huy động nguồn lực từ các quỹ khí hậu quốc tế, đồng thời khuyến khích các doanh nghiệp và ngân hàng trong nước đầu tư vào các dự án xanh. Phát triển thị trường tín chỉ carbon và định giá carbon là những bước đi chiến lược nhằm khuyến khích doanh nghiệp và các bên liên quan tham gia vào nỗ lực giảm phát thải.

Cùng với đó, Việt Nam cũng nhấn mạnh vai trò của cộng đồng trong lối sống xanh, nâng cao nhận thức về biến đổi khí hậu và thúc đẩy giáo dục về môi trường. Chính phủ cam kết xây dựng hệ thống đo lường và giám sát chặt chẽ, minh bạch hóa dữ liệu để đảm bảo tiến độ thực hiện mục tiêu phát thải ròng bằng “0”.

Những định hướng này không chỉ là bước đệm để đạt mục tiêu Net Zero mà còn tạo nền tảng cho một nền kinh tế xanh và bền vững. Theo Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà, với tầm nhìn chiến lược và quyết tâm cao, Việt Nam đang đi đúng hướng trong hành trình hướng tới phát thải ròng bằng “0”. Dù còn nhiều thử thách, nhưng nếu toàn bộ hệ thống chính trị, doanh nghiệp, và người dân cùng đồng lòng, mục tiêu này hoàn toàn có thể trở thành hiện thực, đưa Việt Nam trở thành hình mẫu khu vực về phát triển bền vững và ứng phó biến đổi khí hậu.

ĐOÀN NGUYÊN
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 24 (Kỳ 2 tháng 12) năm 2024