Người dân thành phố Hà Nội thực hiện phân loại chất thải tại nguồn.

Sự gia tăng nhanh dân số, sự phát triển kinh tế, khoa học, công nghệ với những vật liệu mới tiện dụng hơn đã khiến khối lượng các sản phẩm nhựa sử dụng hằng năm tại Việt Nam tăng đáng kể. Số liệu thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, mỗi năm tại Việt Nam có khoảng 1,8 triệu tấn rác thải nhựa thải ra môi trường, trong đó có từ 0,28 đến 0,73 triệu tấn bị thải ra biển; chỉ có 27% số rác thải nhựa được tái chế, tận dụng bởi các cơ sở, doanh nghiệp.

Việt Nam đang đối mặt với nhiều nguy cơ từ rác thải nhựa, bình quân mỗi hộ gia đình sử dụng khoảng 1 kg ni-lông/tháng. Riêng hai thành phố lớn là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh trung bình mỗi ngày thải ra môi trường khoảng 80 tấn rác thải nhựa và túi ni-lông. Trong khi đó, việc xử lý và tái chế rác thải nhựa còn nhiều hạn chế khi có đến 90% được xử lý theo cách chôn, lấp, đốt và chỉ có 10% còn lại là được tái chế dẫn đến "gánh nặng" cho môi trường, thậm chí có thể dẫn đến thảm họa "ô nhiễm trắng".

Theo các chuyên gia lĩnh vực tài nguyên và môi trường, rác thải nhựa thường tồn tại dưới các dạng vật thể như: ống hút, vỏ chai, túi ni-lông… là các vật chất được tổng hợp từ hóa chất hữu cơ (như nhựa PE). Rác thải nhựa không được xử lý đúng cách sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến không khí và môi trường nước. Cụ thể, khi đốt rác thải nhựa sẽ sinh ra chất độc dioxin, furan gây ô nhiễm không khí, gây ngộ độc, ảnh hưởng đến tuyến nội tiết, làm giảm khả năng miễn dịch, ung thư.

Khi chôn lấp rác thải nhựa sẽ làm cho đất không giữ được nước, dinh dưỡng và ngăn cản quá trình khí oxy đi qua đất, gây tác động xấu đến sự sinh trưởng của cây trồng. Trong khi đó, để phân hủy được rác thải nhựa có thể kéo dài rất lâu từ hàng trăm đến hàng nghìn năm. Chính vì vậy, khi tích tụ quá nhiều hoặc nằm rải rác trên các bề mặt nước, đất sẽ gây ra hiện tượng ô nhiễm trắng ảnh hưởng rất lớn đến các loài động vật, vi sinh vật và cả con người.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành cho biết: Cùng với các quốc gia trên thế giới, Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách hướng đến việc giảm thiểu rác thải nhựa. Đáng chú ý, Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã quy định trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) là một bước tiến quan trọng của chính sách môi trường Việt Nam nhằm yêu cầu các nhà sản xuất, nhập khẩu có trách nhiệm thu gom và tái chế, xử lý các sản phẩm, bao bì của mình sau khi người tiêu dùng thải bỏ, trong đó có sản phẩm, bao bì nhựa.

Ngoài ra, tại Nghị định số 08/2022/NĐ-CP Quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường cũng nêu rõ: Từ ngày 1/1/2026, Việt Nam không sản xuất và nhập khẩu túi ni-lông khó phân hủy sinh học có kích thước nhỏ hơn 50cm x 50cm; sau ngày 31/12/2030, dừng sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa sử dụng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy.

Để thực hiện nghiêm các quy định của pháp luật về giảm sử dụng chất thải nhựa thải ra môi trường, các đơn vị chức năng cần nhanh chóng tiến hành rà soát, nghiên cứu, đề xuất ban hành hoặc ban hành theo thẩm quyền quy định về quản lý chất thải nhựa; nghiên cứu, đề xuất lộ trình hạn chế sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa sử dụng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy sinh học và sản phẩm, hàng hóa chứa vi nhựa...

Đề xuất quy định trách nhiệm tái chế của nhà sản xuất, nhập khẩu các sản phẩm nhựa, bao bì nhựa; quy định về nhãn sinh thái đối với túi ni-lông thân thiện môi trường và các sản phẩm thân thiện với môi trường theo quy định. Việc nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao công nghệ tái chế chất thải nhựa, sản xuất các sản phẩm thân thiện với môi trường thay thế túi ni-lông khó phân hủy và sản phẩm nhựa dùng một lần cũng được chú trọng...

Các chuyên gia môi trường khuyến nghị Chính phủ, các bộ, ngành, chính quyền các địa phương sớm ban hành các quy định, cơ chế, chính sách ưu đãi đối với các doanh nghiệp sản xuất thân thiện với môi trường, doanh nghiệp tái chế. Cần tăng cường nghiên cứu, chuyển giao công nghệ tiên tiến để tái chế chất thải nhựa trở thành sản phẩm hữu ích, thân thiện với môi trường; đẩy mạnh phát triển hạ tầng, dịch vụ thu gom, tái chế chất thải nhựa; thực hiện thu gom, phân loại, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, rác thải nhựa tại nguồn.

Mặt khác, các địa phương cần xây dựng và nhân rộng mô hình hiệu quả trong việc tổ chức thu gom, phân loại, xử lý rác thải sinh hoạt, rác thải nhựa tại nguồn; đồng thời phát hiện biểu dương, khen thưởng tổ chức, cá nhân, cộng đồng và doanh nghiệp có thành tích, sáng kiến tiêu biểu trong hoạt động bảo vệ môi trường, nhất là giải pháp, sáng kiến giảm rác thải nhựa tại gia đình, cộng đồng và nơi mình đang công tác.

Bùi Thị Chung

Học viện Báo chí và Tuyên truyền