Trên thế giới, dữ liệu đang làm thay đổi thế giới của chúng ta, nó được nhìn nhận như là một tài sản chiến lược của các tổ chức, doanh nghiệp. Với sự tăng trưởng mạnh mẽ của dữ liệu và Internet kết nối vạn vật (IoT), cộng với việc phát triển nhanh chóng của các phương thức phân tích dữ liệu, tầm quan trọng của dữ liệu ngày càng được tăng lên. Số liệu sau đây sẽ minh chứng cho tốc độ tăng trưởng rất nhanh của dữ liệu trên toàn cầu: Vào những năm 2010-2020, cứ hai ngày thế giới lại tạo ra được lượng dữ liệu tương đương với dữ liệu của toàn nhân loại tạo ra từ khi bắt đầu cho đến năm 2003; đến năm 2020, lượng thông tin đã tăng từ khoảng 5 zettabyte (1 ZB = 1021Byte) đến khoảng 50 ZB [2]. Theo ước tính, lượng dữ liệu kỹ thuật số được tạo ra trong 5 năm tới sẽ nhiều hơn gấp đôi lượng được tạo ra kể từ khi lưu trữ kỹ thuật số ra đời. Việc tạo và nhân rộng dữ liệu toàn cầu sẽ có mức tăng trưởng kép hàng năm là 23% trong dự báo 2020 -2025 và lượng dữ liệu được tạo ra sẽ tăng lên hơn 180 ZB vào năm 2025.

Việt Nam đã có những quyết sách, kế hoạch cho việc chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và tiến trình chuyển đổi số. Vai trò của dữ liệu đã được xác định, Luật Dữ liệu mới được Quốc hội thông qua đã quy định “Dữ liệu là tài nguyên, Nhà nước có chính sách huy động mọi nguồn lực để làm giàu dữ liệu, phát triển dữ liệu trở thành tài sản”. Chiến lược quốc gia về Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến năm 2030 [3], Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ TN&MT nhiệm vụ “Xây dựng và triển khai Chiến lược tổng thể tài nguyên số (TNS) về TN&MT đến năm 2030”. 

Trong bài này, chúng tôi sẽ trình bày một số dự báo về sự phát triển TNS, trong đó trọng tâm là dữ liệu số ngành TN&MT đến năm 2030.

Hiện trạng về dữ liệu

Bộ TN&MT là một Bộ quản lý đa ngành với 09 lĩnh vực QLNN. Ngành TN&MT quản lý các nguồn tài nguyên quan trọng của đất nước, bao gồm: Đất đai; tài nguyên nước; tài nguyên khoáng sản, địa chất; biển và hải đảo,… và cũng là ngành điều tra cơ bản, sản phẩm của quá trình hoạt động, quản lý chủ yếu là thông tin, dữ liệu. Trong bối cảnh của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và tiến trình chuyển đổi số thì nguồn TNS về TN&MT cũng là một trong số các nguồn tài nguyên quan trọng đóng góp to lớn vào phát triển KT-XH và đảm bảo quốc phòng, an ninh. 

Trong các lĩnh vực QLNN của Ngành, nhiều lĩnh vực đã ứng dụng các công nghệ số trong thu thập, phân tích xử lý dữ liệu số từ rất sớm như đo đạc, bản đồ, khí tượng thủy văn,… Vào những năm 90 của thế kỷ trước, ngành Đo đạc & Bản đồ đã ứng dụng như công nghệ tiên tiến nhất như viễn thám, GPS và hệ thống máy tính để đo đạc, quan trắc, xử lý, số hóa thông tin, đưa Việt Nam là một trong những nước có công nghệ tiên tiến nhất về lĩnh vực này trong khu vực. Ngành TN&MT cũng là ngành sớm nhất và duy nhất được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược ứng dụng và phát triển công nghệ thông TN&MT đến năm 2015 và định hướng đến năm 2020 với các mục tiêu rất tham vọng về ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hành chính; điều tra, khảo sát, quan trắc, đo đạc được chuyển từng bước sang thế hệ công nghệ số, bảo đảm tự động hoá hầu hết việc thu nhận dữ liệu, tự động hoá việc nhập dữ liệu vào CSDL và xây dựng CSDL. Đối với dữ liệu, Chính phủ cũng đã ban hành 02 nghị định quy định về thu thập, quản lý, khai thác và sử dụng thông tin, dữ liệu TN&MT. Đến nay, khối lượng dữ liệu số của ngành có được tương đối lớn, tuy nhiên kết quả đạt được vẫn còn nhiều hạn chế, thách thức như: Dữ liệu còn rời rạc, manh mún, chưa phủ kín hoặc mật độ chưa đáp ứng nhu cầu; thiếu thống nhất hoặc chưa được chuẩn hóa, sử dụng trên nhiều hệ thống/nền tảng khác nhau dẫn đến khó hoặc không thể kết nối, liên thông, chia sẻ, nhiều nguồn dữ liệu còn ở dạng thô thậm chí chưa được số hóa, một số CSDL quốc gia, chuyên ngành chưa được xây dựng, hoàn thiện,…

Để đạt được mục tiêu “Hoàn thiện nền tảng TNS về TN&MT với giải pháp công nghệ hiện đại, đảm bảo an toàn, an ninh thông tin, cung cấp đầy đủ dữ liệu đầu vào cơ bản, cần thiết cho Chính phủ số, nền kinh tế số, xã hội số, đô thị thông minh” được Thủ tướng Chính phủ giao [4], Bộ TN&MT đã triển khai nhiều giải pháp đồng bộ và quyết liệt trong đó tập trung vào các nhiệm vụ:

Hoàn thiện hành lang pháp lý phục vụ thu nhận, tạo lập, quản lý, kết nối, chia sẻ toàn diện nguồn TNS về TN&MT; đầu tư nền tảng quản trị, tích hợp, kết nối, liên thông, chia sẻ và khai thác sử dụng dữ liệu TN&MT; triển khai, vận hành, kết nối và chia sẻ các CSDL quốc gia mang tính nền tảng, nhu cầu khai thác sử dụng lớn, bao gồm: Nền địa lý quốc gia, đất đai quốc gia, môi trường quốc gia,…

Kết quả và dự báo

Tính đến thời điểm hiện nay, Bộ TN&MT đã đạt được các kết quả tích cực, tập trung ở các khía cạnh: Các Luật chuyên ngành liên quan đã ban hành khá đầy đủ về nội dung xây dựng dữ liệu, CSDL; đang rà soát và ban hành quy định chi tiết về nội dung, cấu trúc, phương thức quản lý khai thác chia sẻ và đảm bảo an toàn an ninh; hình thành nền tảng quản trị, tích hợp, kết nối, liên thông, chia sẻ và khai thác sử dụng dữ liệu TN&MT. Trên cơ sở phân tích hiện trạng, chiến lược phát triển của từng lĩnh vực và mức độ sẵn sàng, tăng trưởng của hạ tầng số của Bộ và các yếu tố liên quan, nhóm nghiên cứu đã đánh giá và đưa ra dự báo về tăng trưởng dữ liệu như sau: 

Các số liệu trên, mặc dù là thống kê chưa đầy đủ, chủ yếu là dữ liệu của các cơ quan trực thuộc Bộ quản lý, chưa tính hết được các dữ liệu do địa phương và các Bộ ngành quản lý, cũng chưa tính các dữ liệu thô được thu thập hàng ngày cho thấy dữ liệu TN&MT rất lớn và có độ tăng trưởng nhanh, đặc biệt sau khi hoàn thành xây dựng các nền tảng số dùng chung và các CSDL quốc gia thì dự báo mức độ tăng trưởng sẽ cao hơn rất nhiều.

Bên cạnh mức độ tăng trưởng về dữ liệu, dự báo về xu thế công nghệ quản lý, phân tích và xử lý dữ liệu TN&MT cũng như các dịch vụ về dữ liệu sẽ có một số xu thế như hình dưới:

Thứ nhất, công nghệ Data Fabric: Data fabric là một kiến trúc mạng lưới kết nối các nguồn dữ liệu từ nhiều nơi như đám mây công cộng, đám mây riêng, cơ sở hạ tầng trên địa phương và thiết bị IoT. Điều này giúp tạo ra một cái nhìn duy nhất về dữ liệu và tăng tính mở rộng và tính hiệu quả trong quản lý dữ liệu.

Thứ hai, tăng cường sử dụng Trí tuệ nhân tạo (AI) và Học máy (Machine Learning): Trí tuệ nhân tạo và học máy sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ, giúp tự động hóa việc phân tích và quản lý dữ liệu, từ đó tăng độ chính xác và hiệu quả đặc biệt là trong việc xử lý các bài toán chuyên ngành.

Thứ ba, quản lý dữ liệu trên đám mây: Việc triển khai mạnh mẽ điện toán đám mây trong ngành và chính phủ, các đơn vị sử dụng các công cụ quản lý dữ liệu trên đám mây để tối ưu hóa quy trình và tăng tính linh hoạt.

Thứ tư, bảo mật và quyền riêng tư: Với sự gia tăng của dữ liệu, việc bảo mật và bảo vệ quyền riêng tư cũng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Các công nghệ mới sẽ được phát triển để đảm bảo an ninh dữ liệu và tuân thủ các quy định về quyền riêng tư.

Thứ năm, công nghệ bản sao kỹ thuật số (Digital Twin) sẽ được triển khai rộng rãi nhằm mô phỏng, theo dõi hoạt động của các hệ thống TN&MT trong thế giới thực.

Thứ sáu, chuỗi khối (Blockchain) cũng là xu hướng quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch, bảo mật và hiệu quả trong quản lý TNS. Công nghệ này cho phép lưu trữ và chia sẻ dữ liệu một cách an toàn, đồng thời tạo điều kiện cho việc quản lý TNS dựa trên các hợp đồng thông minh, tăng cường niềm tin của các bên liên quan. 

Thứ bảy, hạ tầng kỹ thuật quan trắc và giám sát tự động cũng sẽ được triển khai mạnh mẽ với sự ứng dụng của các mạng Internet vạn vật (IoT).

Kết luận

Việc đánh giá hiện trạng, phân tích dự báo về tăng trưởng sự phát triển TNS ngành TN&MT đến năm 2030 là một nội dung quan trọng để đề xuất “Chiến lược tổng thể quản lý, phát triển TNS ngành TN&MT đến năm 2030”.

Tài liệu tham khảo

1. Tổng Bí thư, GS. TS. Tô Lâm: Chuyển đổi số - động lực quan trọng phát triển lực lượng sản xuất, hoàn thiện quan hệ sản xuất đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới. Tạp chí Cộng sản điện tử, 2024;

2. Bernard Marr: Chiến lược dữ liệu, NXB Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh 2019;

3. Quyết định số 2289/QĐ-TTg ngày 31/12/2020 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Chiến lược quốc gia về Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến năm 2030;

4. Quyết định số 2178/QĐ-TTg ngày 21/12/2020 của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt Đề án “Hoàn thiện CSDL TN&MT kết nối liên thông với các hệ thống thông tin, CSDL của các bộ, ngành, địa phương”.

KHUẤT HOÀNG KIÊN, NGUYỄN NGỌC VŨ, VŨ ANH TÚ, HOÀNG THU TRANG
Cục Chuyển đổi số và Thông tin dữ liệu tài nguyên môi trường
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 1+2 năm 2025