Theo dự thảo Đề án kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy của Bộ Giao thông vận tải (nay là Bộ Xây dựng) đặt ra lộ trình bắt đầu tại Hà Nội và TPHCM từ đầu 2027, sau mở rộng ra đô thị lớn và áp dụng toàn quốc vào năm 2030. Tuy nhiên, chính các cơ quan chuyên cho rằng việc triển khai sẽ gặp nhiều khó khăn nếu không có bước chuẩn bị kỹ càng, đồng bộ.

Kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy cần đặt ra nhiều câu hỏi về lộ trình và tính khả thi (Ảnh: Internet)

Tuy nhiên, đến nay, Việt Nam vẫn chưa có cơ chế kiểm định khí thải định kỳ đối với xe máy đang lưu hành, trong khi nhiều quốc gia trong khu vực đã áp dụng từ lâu. Trước áp lực về môi trường, Bộ Xây dựng đã xây dựng và trình dự thảo đề án kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy. Dự thảo này nêu rõ lộ trình thực hiện từ năm 2027 tại hai thành phố lớn nhất nước. Tuy nhiên, lộ trình này ngay lập tức đặt ra nhiều câu hỏi về tính khả thi, khi hạ tầng, nhân lực, kinh phí và sự đồng thuận xã hội còn rất hạn chế.

Theo thống kê, hiện nay, Hà Nội có hơn 6,9 triệu xe máy, trong đó hơn 72% xe đã sử dụng trên 10 năm, tại TP. HCM khoảng 7,5 triệu, tổng cộng: Khoảng 14,4 triệu xe máy. Những xe này thường xuyên xả ra lượng khí thải độc hại như CO và HC vượt mức cho phép, góp phần làm suy giảm chất lượng không khí. Nếu tính trung bình mỗi xe cần khoảng 7 phút để kiểm định khí thải, thì với số lượng xe máy hiện có tại Hà Nội và TP. HCM, bài toán về năng lực kiểm định sẽ đặt ra những yêu cầu vô cùng khắt khe.

Thời gian cần để kiểm định toàn bộ: 1 xe mất 7 phút, tức 8,571 xe/giờ/mỗi trạm nếu hoạt động liên tục (60 phút/7 phút). Giả sử mỗi trạm hoạt động 8 giờ/ngày ⇒ kiểm được 68 xe/ngày/trạm. Nếu muốn kiểm định toàn bộ 14,4 triệu xe trong vòng 1 năm (giả sử 300 ngày làm việc/năm) Tổng lượt kiểm định/ngày = 14.400.000 xe/300 ngày = 48.000 xe/ngày ⇒ Số trạm cần thiết mỗi ngày: 48.000 xe/ngày/68 xe/trạm/ngày = 706 trạm 68 xe/trạm/ngày.

Hiện nay, Việt Nam chưa có quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải đối với xe mô tô, xe gắn máy đã qua sử dụng. Việc thiếu quy định về kiểm định khí thải định kỳ và chế tài xử phạt khiến việc kiểm soát khí thải trở nên khó khăn.

Kiểm định khí thải định kỳ và chế tài xử phạt khiến việc kiểm soát khí thải trở nên khó khăn (Ảnh: Internet)

Bên cạnh đó, cả nước chưa có cơ sở kiểm định khí thải xe máy nào. Theo tính toán, Hà Nội cần thêm 340 cơ sở kiểm định, TP. HCM cần 400 cơ sở, một con số cho thấy khoảng cách rất lớn so với hạ tầng hiện có. Để đáp ứng nhu cầu kiểm định, cần thiết lập đồng loạt hơn 700 trạm kiểm định tại hai thành phố trong vòng vài năm là bất khả thi nếu không có sự chuẩn bị từ sớm về cơ sở kiểm định trên toàn quốc. Việc này đòi hỏi nguồn lực lớn về tài chính và nhân lực.

Việc thiếu nhân lực và thiết bị chuyên dụng cho kiểm định khí thải xe máy là một trong những rào cản lớn. Cần đào tạo đội ngũ đăng kiểm viên và trang bị thiết bị đo khí thải tự động cho các cơ sở kiểm định.

Việc kiểm định khí thải có thể phát sinh chi phí cho người dân, đặc biệt là đối với xe máy cũ. Cần có chính sách hỗ trợ tài chính, như trợ giá hoặc hỗ trợ vay vốn, để người dân có thể thay thế xe cũ hoặc nâng cấp phương tiện.

Nhà nước cần đầu tư xây dựng hệ thống cơ sở kiểm định khí thải xe máy trên toàn quốc. Ngoài ra, có thể huy động nguồn lực xã hội để mở rộng mạng lưới cơ sở kiểm định.

Cần tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kiểm định khí thải cho đội ngũ đăng kiểm viên. Đồng thời, cần có chương trình đào tạo cho các cơ sở bảo dưỡng xe máy để họ có thể thực hiện kiểm định khí thải.

Cần có chính sách hỗ trợ người dân trong việc thay thế xe cũ, như trợ giá mua xe mới, hỗ trợ vay vốn hoặc miễn giảm lệ phí kiểm định.

Cần tăng cường công tác tuyên truyền để người dân hiểu rõ về lợi ích của việc kiểm định khí thải và nâng cao ý thức bảo vệ môi trường.

Việc triển khai đồng loạt trạm kiểm định tại hai thành phố trong vòng vài năm là bất khả thi nếu không có sự chuẩn bị từ sớm về: Địa điểm xây dựng trạm; Trang thiết bị đạt chuẩn; Quy trình vận hành đồng bộ.

Nếu mỗi trạm cần ít nhất 3 nhân viên (1 kỹ thuật viên, 1 hành chính, 1 hỗ trợ), thì cần khoảng 2.000 nhân sự chuyên môn. Trong bối cảnh hiện nay, việc đào tạo và tuyển dụng đủ nhân lực là thách thức lớn.

Nếu không có lộ trình phân bổ số lượt kiểm định theo khu vực, lịch hẹn, mã định danh theo biển số hoặc năm sản xuất, thì việc đổ dồn kiểm định vào thời điểm quy định có thể gây tắc nghẽn trong công tác đăng kiểm.

Theo các chuyên gia giao thông đô thị nhận định: "Việc kiểm định khí thải xe máy là cần thiết, nhưng nếu thực hiện dồn dập mà không tính đến năng lực hạ tầng, thì dễ rơi vào cảnh vừa lãng phí nguồn lực, vừa gây bức xúc cho người dân. Cần thử nghiệm quy mô nhỏ, mở rộng dần theo khu vực và năng lực thực tế."

Việc kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy là một bước đi quan trọng trong việc cải thiện chất lượng không khí và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, để lộ trình này thành công, cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về hạ tầng, nhân lực và chính sách hỗ trợ người dân. Chỉ khi đó, việc kiểm định khí thải xe máy mới thực sự hiệu quả và bền vững.

Sỹ Tùng