Nhiều thách thức trong quản lý tài nguyên nước

Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Triệu Đức Huy, Phó Tổng Giám đốc Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước quốc gia (Bộ Tài nguyên và Môi trường), cho biết, Việt Nam hiện đang đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng do biến đổi khí hậu và quá trình đô thị hóa nhanh chóng. Sự gia tăng của các trận mưa lớn và cục bộ đã gây ra tình trạng ngập úng nghiêm trọng ở các thành phố lớn, trong khi vào mùa khô, nguồn nước lại khan hiếm. Hệ thống thoát nước đô thị lạc hậu và không đồng bộ khiến tình trạng này trở nên trầm trọng hơn, ảnh hưởng đến cuộc sống người dân và phát triển kinh tế. “Việt Nam không chỉ đối mặt với tình trạng ngập lụt mà còn gặp khó khăn trong việc đảm bảo an ninh nguồn nước cho sinh hoạt, sản xuất và phát triển kinh tế”, ông Triệu Đức Huy, nhấn mạnh!.

Ông Triệu Đức Huy phát biểu khai mạc hội thảo

Theo TS. Bùi Dư Dương, Trưởng Ban Khoa học Công nghệ và Hợp tác Quốc tế, Trung tâm Quy hoạch và Điều tra Tài nguyên Nước Quốc gia (Bộ Tài nguyên và Môi trường), mặc dù Việt Nam là điểm đến du lịch hấp dẫn, nhưng lại đang phải đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng về tài nguyên nước. Nước ta có mật độ dân số cao, đường bờ biển dài và chịu tác động mạnh mẽ từ biến đổi khí hậu. Đặc biệt, khí hậu nhiệt đới gió mùa khiến 89% lượng mưa tập trung vào mùa mưa, tạo ra sự phân bố không đồng đều về nguồn nước.

TS. Dương chỉ ra rằng, các lưu vực sông trên cả nước đều có đặc điểm chung là lượng mưa lớn và dồn dập trong khoảng thời gian ngắn, dẫn đến nguy cơ lũ lụt cao vào mùa mưa và hạn hán nghiêm trọng vào mùa khô. Không chỉ đối mặt với vấn đề về số lượng nước – quá nhiều vào mùa mưa và quá ít vào mùa khô – Việt Nam còn gặp thách thức lớn về chất lượng nước. Nhiều lưu vực sông đang bị ô nhiễm nặng nề do hoạt động nông nghiệp, với lượng phân bón sử dụng gia tăng đáng kể trong những năm gần đây. Nếu không có các giải pháp làm chậm dòng chảy bề mặt, hiện tượng xói mòn đất và ô nhiễm nguồn nước sẽ càng trở nên nghiêm trọng hơn.

TS. Bùi Dư Dương trình bày về "Thách thức và cơ hội về nước tại Việt Nam"

Theo kết quả điều tra và quan trắc của Trung tâm Quy hoạch và Điều tra Tài nguyên Nước Quốc gia, nguồn nước ngầm ở các khu vực đô thị đang suy giảm nghiêm trọng do khai thác quá mức. Điều này dẫn đến các vấn đề như ô nhiễm nước ngầm, xâm nhập mặn và hiện tượng sụt lún đất. Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB) cũng chỉ ra rằng không chỉ việc khai thác vượt quá khả năng tái tạo của nguồn nước gây áp lực lên tài nguyên nước, mà hiệu quả sử dụng nước ở Việt Nam vẫn còn rất thấp so với nhiều quốc gia khác. Điều này đòi hỏi sự tham gia tích cực của các cơ quan quản lý và cộng đồng để cải thiện quản lý và sử dụng tài nguyên nước một cách bền vững hơn.

Phát biểu tại hội thảo, PGS.TS Vũ Thị Vinh - Nguyên Tổng Thư ký Hiệp hội các Đô thị Việt Nam (ACVN) cho biết, hiện nay Việt Nam có hơn 913 đô thị, tuy nhiên, hệ thống thoát nước tại các đô thị đang bộc lộ nhiều hạn chế nghiêm trọng. Bà Vinh chỉ ra rằng phần lớn các đô thị đang sử dụng hệ thống thoát nước hỗn hợp, trong đó nước mưa và nước thải cùng chảy chung vào một đường ống. Điều này không chỉ gây khó khăn cho việc xử lý nước thải mà còn làm gia tăng nguy cơ ngập lụt trong mùa mưa.

PGS.TS Vũ Thị Vinh đã nêu ra các giải pháp thoát nước bền vững và ứng dụng thực tế tại các đô thị Việt Nam

Hệ thống thoát nước ở nhiều đô thị đã được xây dựng từ lâu, với công suất hạn chế và không đáp ứng được nhu cầu thoát nước ngày càng tăng trong bối cảnh biến đổi khí hậu làm gia tăng lượng mưa lớn và đột ngột. Các thành phố lớn thường xuyên phải đối mặt với tình trạng ngập úng nghiêm trọng, trong khi những khu vực trũng thấp càng dễ bị ảnh hưởng nặng nề bởi nước mưa và triều cường. Theo PGS.TS Vũ Thị Vinh, các hệ thống thoát nước hiện tại chỉ có thể thu gom được từ 50% đến 60% lượng nước mưa tại các thành phố lớn. Tỷ lệ này thậm chí còn thấp hơn ở các đô thị nhỏ, chỉ đạt khoảng 30%. Điều này đồng nghĩa với việc phần lớn nước mưa không được kiểm soát hiệu quả, dẫn đến tình trạng ngập lụt thường xuyên và gây ảnh hưởng lớn đến đời sống người dân cũng như sự phát triển bền vững của các đô thị.

Giải pháp từ kinh nghiệm quốc tế

Ông Hiroki Tsuruoka, Bí thư thứ nhất, Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam đánh giá cao tầm quan trọng của hợp tác giữa hai nước trong việc đối phó với các thách thức về khí hậu và nước. "Việt Nam đang phải đối mặt với hậu quả nặng nề từ các cơn bão lớn, điển hình như bão Yagi tháng 9/2024 đã gây thiệt hại nghiêm trọng tại miền Bắc và Hà Nội. Việc áp dụng công nghệ tiên tiến vào việc quản lý tài nguyên nước không chỉ giúp giảm thiểu thiệt hại do ngập lụt mà còn tạo điều kiện thu hút đầu tư từ các doanh nghiệp Nhật Bản, nâng cao uy tín các khu công nghiệp," ông Hiroki chia sẻ!.

Ông Hiroki Tsuruoka, Bí thư thứ nhất, Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam phát biểu tại hội thảo

Chia sẻ kinh nghiệm về việc lưu trữ và thẩm thấu nước mưa, ông Masahiro Imbe, Hiệp hội công nghệ lưu trữ và thẩm thấu nước mưa Nhật Bản (ARSIT) cho biết, Nhật Bản đang phải đối mặt với những tác động nghiêm trọng của biến đổi khí hậu toàn cầu, dẫn đến tình trạng mưa lớn kỷ lục trong những năm gần đây. Theo số liệu trình bày tại hội thảo, tần suất xuất hiện các trận mưa có lượng mưa trên 80mm mỗi giờ đang gia tăng đáng kể. Bên cạnh đó, số lần xuất hiện các trận mưa có lượng mưa vượt quá 100mm mỗi năm cũng không ngừng tăng lên. Đặc biệt, các vùng phía Bắc Nhật Bản - vốn trước đây rất hiếm khi xảy ra mưa bão - nay lại thường xuyên hứng chịu các trận bão lớn, gây ra tình trạng ngập lụt nghiêm trọng.

Trước tình hình này, Nhật Bản đã và đang phát triển hệ thống thoát nước bền vững, hướng đến quản lý nước tuần hoàn để thích ứng với biến đổi khí hậu. Điểm khởi đầu của Nhật Bản trong việc triển khai các hệ thống này chính là mục tiêu kiểm soát lũ lụt tại các đô thị miền Nam. Điều này tương tự với xu hướng chung trên thế giới, khi nhiều quốc gia cũng đang đẩy mạnh phát triển các hệ thống quản lý tài nguyên nước hiệu quả. Chẳng hạn, Hàn Quốc đã khởi xướng nhiều thành phố thông minh, trong khi Trung Quốc giới thiệu khái niệm "thành phố xốp" - nơi sử dụng các giải pháp kỹ thuật để lưu trữ và thẩm thấu nước mưa vào lòng đất, giống như đặc tính thấm hút của miếng xốp.

Ông Masahiro Imbe, Hiệp hội công nghệ lưu trữ và thẩm thấu nước mưa Nhật Bản (ARSIT) chia sẻ kinh nghiệm lưu trữ và thẩm thấu nước mưa

Quá trình đô thị hóa nhanh chóng đã khiến bề mặt đất tại các đô thị bị bê tông hóa bởi các tòa nhà và hệ thống đường xá, khiến nước mưa không còn khả năng thấm xuống đất mà chảy thẳng ra sông, làm tăng nguy cơ lũ lụt. Nhận thức được vấn đề này từ gần 50 năm trước, Hội đồng Sông ngòi Nhật Bản đã khởi xướng các giải pháp kiểm soát lũ toàn diện. Ban đầu, các biện pháp tập trung vào việc kiểm soát dòng chảy khi nước đã vào sông. Tuy nhiên, sau đó, Nhật Bản chuyển hướng sang các giải pháp chủ động hơn, nhằm giữ nước ngay từ trong đất liền trước khi nước chảy ra sông.

Các biện pháp này bao gồm lưu trữ nước mưa và bổ sung nước ngầm dọc theo bờ sông, cũng như thiết kế, sử dụng đất hiệu quả ở các lưu vực sông. Một ví dụ điển hình là việc tận dụng không gian đô thị để lưu trữ nước mưa. Thay vì chỉ dựa vào các hồ điều hòa, Nhật Bản đã tối ưu hóa việc sử dụng các khu vực như công viên, sân trường, bãi đỗ xe hay thậm chí là các sân bay để làm nơi lưu trữ nước mưa khi xảy ra mưa lớn. Những giải pháp này không chỉ giúp giảm thiểu nguy cơ ngập lụt mà còn góp phần vào việc tái tạo và bảo vệ nguồn nước ngầm cho tương lai.

Một giải pháp công nghệ tiên tiến được giới thiệu trong hội thảo đó là bể ngầm lưu trữ nước bằng nhựa - đã được áp dụng thành công tại nhiều quốc gia như: Thái Lan và Indonesia. Các hệ thống này không chỉ giúp thu gom và lưu trữ nước mưa hiệu quả mà còn giảm thiểu dòng chảy bề mặt, ngăn ngừa ngập lụt và thúc đẩy tuần hoàn nước qua tái sử dụng cho các mục đích như tưới tiêu, xả bồn cầu và sản xuất công nghiệp.

Ông Shota Nakata, đại diện JICA, đánh giá cao công nghệ bể ngầm bằng nhựa

Ông Shota Nakata, đại diện JICA, thông tin: "Các bể chứa nước mưa bằng nhựa đã được lắp đặt tại các công viên ở Thái Lan và Indonesia. Người dân tại đây đánh giá cao hiệu quả của chúng trong việc giảm thiểu thiệt hại do ngập lụt và khả năng tái sử dụng nước cho sinh hoạt hàng ngày. Chúng tôi tin rằng, sản phẩm này sẽ mang lại hiệu quả tương tự tại Việt Nam."

Theo ông Triệu Đức Huy, giải pháp bể chứa nước mưa ngầm bằng nhựa đã được triển khai thành công tại nhiều quốc gia trên thế giới mang lại nhiều những lợi ích thiết thực như, hạn chế cơ uống đô thị bằng cách giảm dòng chảy bề mặt, bổ sung nguồn nước ngầm, giúp cân bằng hệ sinh thái tự nhiên, tái sử dụng nước mưa cho các mục đích không yêu cầu nước uống như tưới cây, xả bùn và xả bồn cầu và sản xuất công nghiệp, giảm áp lực lên các hệ thống thoát nước và tiết kiệm chi phí hạ tầng.

Cũng trong hội thảo, nhiều chuyên gia, nhà hoạch định chính sách, kỹ sư và đại diện khu vực tư nhân đã có những trao đổi, nhận định, đánh giá phong phú những kinh nghiệm để có thể áp dụng rộng rãi hệ thống bể ngầm lưu trữ nước tại Việt Nam. Nhiều đại biểu cho rằng, việc tích hợp công nghệ bể ngầm vào kế hoạch quản lý nước đô thị không chỉ là một giải pháp hiệu quả để kiểm soát lũ lụt mà còn là bước tiến quan trọng trong công cuộc bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

Các đại biểu chụp ảnh lưu niệm

Hội thảo với chủ đề "Bể ngầm lưu trữ nước bằng nhựa: Giải pháp sáng kiến thu nước mưa để kiểm soát lũ lụt đô thị, bổ cập nước ngầm và tái sử dụng nước" đã mở ra cơ hội để Việt Nam học hỏi kinh nghiệm từ Nhật Bản và các quốc gia khác trong lĩnh vực quản lý tài nguyên nước. Đây không chỉ là dịp trao đổi kiến thức mà còn đánh dấu bước khởi đầu cho sự hợp tác sâu rộng hơn giữa các bên liên quan. Những giải pháp công nghệ tiên tiến như hệ thống bể ngầm không chỉ giúp giảm thiểu tình trạng ngập úng tại các đô thị mà còn góp phần tái sử dụng nước hiệu quả, giảm tải cho hệ thống hạ tầng thoát nước hiện có. Đồng thời, việc áp dụng các công nghệ này sẽ thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn, tạo tiền đề cho sự phát triển bền vững của các đô thị Việt Nam trong tương lai.

Ngọc Huyền