Ngày Đại dương Thế giới và Tuần lễ Biển và Hải đảo Việt Nam là dịp để con người suy nghĩ về vai trò rất quan trọng của đại dương đối với cuộc sống chính mình, những mối nguy hiểm mà đại dương đang phải đối mặt khi nhiệt độ nóng lên, băng tan, môi trường biển bị ô nhiễm, nguồn lợi biển đang bị tận diệt,..Để trong mỗi chúng ta phải suy xét về hành động, việc làm của mình với môi trường, với biển đảo…và rồi hành động một cách trách nhiệm.

Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh và Thứ trưởng Lê Công Thành trao tặng Biểu trưng của ngành Tài nguyên và Môi trường đến đại diện các đơn vị, tổ chức đã có những đóng góp tích cực trong công tác bảo vệ môi trường

Biển: Cánh đồng cuối cùng trên hành tinh đang bị đe dọa

Các nhà khoa học thế giới đã nhiều lần đưa ra cảnh báo, nhiệt độ nước nóng lên đã nhanh chóng làm cho các tảng băng thềm lục địa nông phía bắc của Alaska tan ra. Biến đổi khí hậu trên trái đất khiến băng tan nhanh và mực nước biển dâng cao, nhiều loài sinh vật dưới đáy đại dương đang mất dần, hủy diệt.

Trái đất nóng lên, băng tan, nước biển dâng

Đại dương từng rực rỡ và đầy màu sắc, những rạn san hô ở bờ biển phía Đông Vịnh Thái Lan giờ đây đã chuyển sang màu trắng. Đây là hiện tượng tẩy trắng san hô, nếu để lâu chúng sẽ chết và không còn khả năng phục hồi.

Theo Cơ quan Khí quyển và Đại dương Quốc gia Mỹ, các rạn san hô trên thế giới đang trải qua đợt tẩy trắng toàn cầu lần thứ 04 do biến đổi khí hậu và nhiệt độ mặt nước biển tăng lên. Rất nhiều khu vực có rạn san hô đã chuyển sang màu nhạt, khoảng 20 - 30% đang trong quá trình tẩy trắng, khoảng 5% đã chết do nhiệt độ tăng cao.

Cũng theo tài liệu của Đại học Clemson, Mỹ cho biết: San hô cứng cung cấp thức ăn và bảo vệ tới 25% tổng số sinh vật biển. Rất khó để dự đoán việc mất san hô cứng sẽ ảnh hưởng như thế nào đến 25% sinh vật biển đang sinh sống quanh đó. Theo ước tính của Liên hợp quốc, khoảng 90% san hô sống trên các rạn san hô có thể giảm vào năm 2050 nếu không có hành động quyết liệt nhằm hạn chế sự nóng lên toàn cầu ở mức 1,5 độ C.

San hô dưới đáy đại dương bị tẩy trắng

Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres đã đưa ra tuyên bố nhấn mạnh vai trò quan trọng của đại dương trong việc duy trì sự sống trên Trái đất và những vấn đề do con người gây ra mà nó phải đối mặt. Ông Guterres tuyên bố: “Biến đổi khí hậu đang khiến mực nước biển dâng cao và đe dọa sự tồn tại của các quốc đảo nhỏ đang phát triển và người dân ven biển”.

Ông Antonio Guterres cũng đề cập đến những tác động nghiêm trọng của quá trình axit hóa đại dương đối với các rạn san hô và nhiệt độ nước biển tăng cao đã dẫn đến các hiện tượng thời tiết cực đoan như thế nào. Đánh bắt quá mức và các hoạt động gây bất lợi khác đang đẩy nhanh quá trình phá hủy hệ sinh thái biển trên thế giới. Ông Antonio Guterres kêu gọi nỗ lực tập thể giữa các chính phủ, doanh nghiệp, nhà đầu tư, nhà khoa học và cộng đồng chung tay bảo vệ đại dương của chúng ta.

Báo cáo của UNESCO ủng hộ việc nâng cao hiểu biết về đại dương để tối ưu hóa tài nguyên, đẩy nhanh thay đổi hành vi và cải thiện việc thực hiện các chương trình bảo tồn đại dương và các hoạt động bền vững.

Việt Nam nỗ lực hành động để gìn giữ đại dương xanh

Với khoảng 50% dân số cả nước sống ở các vùng đất thấp và ven biển, Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia dễ bị tổn thương và chịu nhiều tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, nước biển dâng. Đặc biệt, những năm qua, dưới áp lực của quá trình phát triển kinh tế - xã hội cũng như tính chất ô nhiễm môi trường biển xuyên biên giới, Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức liên quan đến môi trường biển như: ô nhiễm chất thải rắn sinh hoạt; ô nhiễm môi trường nước biển ven bờ, nhất là ô nhiễm rác thải nhựa đại dương...

Phát triển bền vững kinh tế biển song hành với gìn giữ đại dương xanh và quy hoạch không gian biển, sử dung bền vững luôn là một trong những chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước ta với quan điểm phát triển bền vững kinh tế biển trên nền tảng tăng trưởng xanh, bảo tồn đa dạng sinh học, các hệ sinh thái biển; bảo đảm hài hòa giữa các hệ sinh thái kinh tế và tự nhiên, giữa bảo tồn và phát triển, giữa lợi ích của địa phương có biển và địa phương không có biển; phát huy tiềm năng, lợi thế của biển, tạo động lực phát triển kinh tế đất nước, đạt mục tiêu đưa Việt Nam trở thành quốc gia biển mạnh.

Theo đó, để bảo vệ tài nguyên, môi trường biển, Đảng, Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách quan trọng về quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững kinh tế biển; trong đó phải kể đến: Nghị quyết số 24/NQ-TW ngày 3/6/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường; Nghị quyết số 36/NQ-TW ngày 22/10/2018 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XII) về Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Luật Bảo vệ môi trường năm 2020; Luật Tài nguyên, môi trường biển và hải đảo năm 2015; Chiến lược khai thác, sử dụng bền vững tài nguyên, bảo vệ môi trường biển và hải đảo đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050; Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050,… và nhiều văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến vấn đề này. Qua đó, từng bước nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của biển, đảo đối với phát triển kinh tế - xã hội; chủ quyền, an ninh quốc gia trên biển được giữ vững; công tác bảo vệ tài nguyên môi trường biển, ứng phó với biến đổi khí hậu, nước biển dâng ngày càng được chú trọng.

Những hành động nhỏ sẽ làm nên ý nghĩa lớn

Bộ Tài nguyên và Môi trường cùng với các ban, bộ ngành, địa phương đã tích cực, chủ động, đẩy mạnh tuyên truyền, từng bước nâng cao nhận thức của nhân dân và cộng đồng doanh nghiệp trong bảo vệ môi trường; triển khai nhiều giải pháp bảo vệ tài nguyên đất, phòng chống hạn hán, sa mạc hoá, ngăn chặn xu hướng gia tăng ô nhiễm môi trường biển. Theo đó, nhiều chương trình, chiến dịch trồng rừng, hồi sinh nguồn nước và phục hồi đất được triển khai mạnh mẽ, điển hình là thực hiện Đề án Trồng 1 tỷ cây xanh. Bộ đã ký kết Chương trình, Kế hoạch phối hợp với các tổ chức chính trị, xã hội như: Trung ương Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam; Trung ương Hội người cao tuổi Việt Nam; Trung ương Hội Cựu chiến binh Việt Nam,…để huy động mọi tầng lớp nhân dân tham gia bảo vệ môi trường, quản lý, sử dụng hiệu quả, bền vững tài nguyên và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Theo Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Đặng Quốc Khánh, việc hoàn thành xây dựng các quy hoạch quốc gia, quy hoạch ngành, quy hoạch vùng và quy hoạch tỉnh của các bộ, ngành, địa phương sẽ là cơ sở quan trọng cho việc định hướng, thực hiện các hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên biển, hải đảo theo hướng bền vững; có ý nghĩa quan trọng trong việc tạo ra một sự thống nhất hữu cơ trong hệ thống quy hoạch phát triển đất nước, đảm bảo vững chắc quốc phòng, an ninh, chủ quyền đất nước và công tác đối ngoại.

Việt Nam là quốc gia có nhiều tiềm năng, lợi thế phát triển kinh tế biển, biển có nhiều không gian để phát triển, cửa ngõ giao lưu quốc tế, đưa Việt Nam trở thành quốc gia mạnh về biển, giàu từ biển. Vì vậy, Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh kêu gọi các ban, bộ, ngành, cơ quan đoàn thể ở Trung ương, chính quyền các địa phương, các tổ chức, doanh nghiệp và toàn thể nhân dân hãy hành động thiết thực để giải quyết vấn đề hạn hán, sa mạc hoá, góp phần bảo vệ môi trường; khai thác, sử dụng bền vững tài nguyên biển và hải đảo, thích ứng với biến đổi khí hậu.

Theo Tiến sỹ Văn Ngọc Thịnh, Tổng Giám đốc WWF-Việt Nam: sẽ không còn thời gian cho phép chúng ta chần chừ. Đó là cuộc chạy đua với thời gian, cần hành động ngay lập tức, với sự tham gia của toàn xã hội để giải quyết ba thách thức: Biến đổi khí hậu, Ô nhiễm môi trường và Mất đa dạng sinh học.

Đến năm 2025 là tròn 30 năm Tổ chức WWF đồng hành với Việt Nam trong nỗ lực bảo tồn và phục hồi lại các hệ sinh thái, môi trường sống tự nhiên cả trên đất liền và ngoài đại dương. Trong kế hoạch hành động, WWF-Việt Nam và các đối tác luôn ưu tiên cho việc truyền cảm hứng và kêu gọi cộng đồng hành động.

Có thể kể đến những nỗ lực đưa rùa biển quay trở lại bãi biển, nơi chúng được sinh ra, để làm tổ sau khoảng 30 năm. Thông tin gần đây về việc rùa mẹ quay lại bãi biển Nhơn Hải, Quy Nhơn, Bình Định, làm tổ và đẻ trứng, hay mô hình tái thả rùa con ở Khu Bảo tồn Biển Cù Lao Chàm với trứng rùa mang từ Côn Đảo được ấp nở thành công luôn đã trở thành nguồn cảm hứng lớn cho cộng đồng tiếp tục hành động.

Theo ông Văn Ngọc Thịnh, mới đây nhất, sau khi khảo sát năm 2020, WWF đã phối hợp với chính quyền địa phương phát động sự kiện dọn bãi biển với sự tham gia của 300 tình nguyện viên gồm người dân sống quanh khu vực Hòn Yến, tỉnh Phú Yên và thanh thiếu niên Câu lạc bộ Phú Yên Xanh. Năm “suối rác” và 500m bờ biển Hòn Yến đã được làm sạch bàn giao cho khu dân cư tự quản lý và tiếp tục giữ gìn, duy trì đến nay.

Trùng hợp với lời kêu gọi “Hiểu biết sâu sắc hơn về đại dương”, của Ngày Đại dương thế giới năm nay, trong giai đoạn 2024-2025 WWF-Việt Nam thực hiện ráo riết kế hoạch thông điệp về việc cần thiết và cách thức thiết lập các biện pháp bảo tồn khu vực hiệu quả khác, gọi tắt là OECMs trong tất cả các đối tác có liên quan tại Việt Nam. Các hoạt động này đóng góp thiết thực vào việc hỗ trợ Việt Nam thực hiện Kế hoạch Quốc gia về Đa dạng Sinh học và Hành động (NBSAP), và cam kết của quốc gia đối với Sáng kiến Toàn cầu 30x30 về bảo tồn đại dương, đóng góp vào Khung Đa dạng Sinh học Toàn cầu Côn Minh - Montreal năm 2020.

Sáng kiến truyền thông trên nằm trong chương trình bảo tồn mới của WWF, Mekong in Balance, tập trung vào Tiểu vùng sông Mekong Mở rộng, được thực hiện xuyên suốt ở 5 quốc gia trong khu vực bao gồm Việt Nam, Myanmar, Campuchia, Thái Lan và Lào.

Cùng với các đối tác quốc tế khác, WWF thấy rằng, những đóng góp của WWF tại Việt Nam dù còn khiêm tốn nhưng đã được ghi nhận, mang lại ý nghĩ và giá trị về môi trường, có tác dụng truyền cảm hứng và lan tỏa ra các vùng miền khác của cả nước.

Chúng ta hãy biến biển thành cánh đồng nuôi sống con người. Từng mảnh ruộng ở trên cánh đồng này phải được sử dụng và khai thác dựa trên những quy hoạch quốc gia, những người sử dụng biển phải là những người được pháp luật công nhận, cho phép và cấp quyền sử dụng biển.

Đại dương sẽ là ngôi nhà của nhân loại, chứ không phải là đất liền. Đất liền chỉ chiếm ¼, còn ¾ là biển. Biển là cánh đồng canh tác cuối cùng của hành tinh- Hãy trân trọng và gìn giữ biển cho mình và cho thế hệ tương lai của con cháu chúng ta.

Ngọc Diệp