Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam phát biểu tại Diễn đàn cấp cao liên khu vực về mô hình OCOP (Mỗi xã một sản phẩm).

Việt Nam: Từ bản sắc địa phương đến “hộ chiếu OCOP” toàn cầu

Diễn đàn có sự tham dự của các bộ trưởng nông nghiệp và quan chức cấp cao từ Bhutan, Cameroon, Côte d’Ivoire, Cộng hòa Dân chủ Congo, Gabon, Ghana, Ethiopia, Lesotho, Malawi, Mozambique, Nepal, Sierra Leone, Nam Sudan, Tunisia, Việt Nam, Zambia và Zimbabwe.

Phát biểu khai mạc, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam khẳng định: Việt Nam là quốc gia nông nghiệp, trên 60% dân số sống ở nông thôn, xuất khẩu nông - lâm - thủy sản đạt 62,5 tỷ USD năm 2024, tăng trưởng ngành duy trì trên 4%/năm, bất chấp bối cảnh thế giới đầy biến động.

OCOP, khởi xướng từ 2018, đã trở thành mô hình phát triển cộng đồng độc đáo, nơi Nhà nước - doanh nghiệp - hợp tác xã - cộng đồng cùng vận hành chuỗi sản xuất, kiểm soát chất lượng và mở rộng thị trường. Tính đến nay, hơn 16.800 sản phẩm OCOP đạt chuẩn 3-5 sao, 60% chủ thể ghi nhận doanh thu tăng trung bình 18%/năm. Gần 40% chủ thể là phụ nữ, 17% là đồng bào dân tộc thiểu số, minh chứng cho tính bao trùm, không ai bị bỏ lại phía sau.

Các đại biểu cấp cao chụp ảnh lưu niệm tại Diễn đàn cấp cao liên khu vực về mô hình “Mỗi quốc gia, mỗi xã một sản phẩm ưu tiên” (OCOP) do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp FAO tổ chức tại Hà Nội, ngày 15-16/7/2025.

Diễn đàn quy tụ 14 Bộ trưởng từ châu Phi, lãnh đạo cấp cao FAO, các nhà hoạch định chính sách từ châu Á - Thái Bình Dương, Bắc Phi - Cận Đông. Bà Beth Bechdol, Phó Tổng Giám đốc Tổ chức FAO nhận định: “OCOP Việt Nam là nguồn cảm hứng quý giá, giúp đa dạng hóa sản xuất, cải thiện an ninh lương thực, tăng khả năng chống chịu trước biến đổi khí hậu, khi 75% lương thực toàn cầu chỉ dựa trên 12 loài cây, 5 loài vật nuôi.”

Nhân dịp này, Tổ chức FAO đã công bố chuỗi video công thức, video chuyển giao công nghệ chỉ dẫn địa lý, phân tích thị trường cho OCOP - mở đầu từ Bhutan.

Ông Alue Dohong, Trợ lý Tổng Giám đốc FAO kiêm Trưởng đại diện khu vực châu Á - Thái Bình Dương, nhấn mạnh: “Mạng lưới OCOP toàn cầu cần sự đồng hành đồng bộ: chính phủ - doanh nghiệp - nông dân - nhà khoa học - viện nghiên cứu, dựa trên bài học từ Việt Nam.”

Theo ông Nguyễn Minh Tiến - Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại nông nghiệp, sản phẩm OCOP không chỉ là hàng hóa, mà là sự kết tinh của văn hóa, tri thức và tài nguyên bản địa.

Ông Nguyễn Minh Tiến, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại nông nghiệp, khẳng định: OCOP không chỉ là hàng hóa mà là sự kết tinh của tri thức, tài nguyên, văn hóa. Chính câu chuyện vùng miền, làng nghề, dịch vụ du lịch sinh thái làm nên tính độc đáo, khó sao chép, yếu tố then chốt tạo lợi thế cạnh tranh trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Dù vậy, ông Nguyễn Minh Tiến cũng chỉ ra thực tế: Nhiều chủ thể OCOP vẫn quy mô nhỏ, thiếu nền tảng số, chưa tận dụng gian hàng điện tử, chưa gắn thương hiệu với mạng xã hội, hạn chế khả năng tiếp cận người tiêu dùng trẻ và các sàn phân phối quốc tế. Từ đó, Việt Nam xác định cần chuẩn hóa sản phẩm, đầu tư bao bì, thân thiện môi trường, đào tạo xúc tiến thương mại, kết nối vùng nguyên liệu và phát huy làng nghề.

Hợp tác Nam - Nam: Từ trao đổi đến hành động

Điểm nhấn tại Diễn đàn là cam kết mở rộng hợp tác Nam - Nam, thiết lập mạng lưới chia sẻ chính sách, công nghệ, thị trường, tăng cường đào tạo, thí điểm mô hình công - tư - cộng đồng, lấy chính kinh nghiệm OCOP Việt Nam làm nền tảng.

Nhiều câu chuyện điển hình được chia sẻ: (1) Butan phát triển hạt ria mạch thành OCOP chủ lực, đưa vào bữa ăn học đường, nâng diện tích trồng lên 270% chỉ trong một năm. (2) Cameroon tăng sản lượng chuối xuất khẩu từ 300 nghìn lên 600 nghìn tấn, hướng tới thị trường châu Âu. (3) Congo thay thế bột mì bằng bột sắn, hỗ trợ nông dân địa phương, mở ra hướng đi bền vững cho an ninh lương thực.

Cũng tại diễn đàn, Phó Tổng Giám đốc FAO Beth Bechdol đánh giá cao sáng kiến OCOP của Việt Nam. Bà Beth Bechdol cho rằng: Trong bối cảnh 75% lương thực toàn cầu chỉ đến từ 12 loài thực vật và 5 loài động vật, OCOP tạo cơ hội đa dạng hóa sản xuất, nâng cao năng lực chống chịu của hệ thống thực phẩm, góp phần bảo đảm an ninh lương thực và phát triển bền vững.

“FAO cam kết đồng hành cùng các quốc gia trong phát triển OCOP. Chúng tôi đặc biệt quan tâm tới bài học của Việt Nam trong việc huy động sự tham gia của phụ nữ và nhóm yếu thế trong nông nghiệp”, bà Bechdol nhấn mạnh.

Thứ trưởng Trần Thanh Nam và bà Beth Bechdol, Phó Tổng Giám đốc FAO tại Diễn đàn cấp cao liên khu vực về mô hình OCOP (Mỗi xã một sản phẩm) ngày 15/7.

Ông Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết: OCOP đã chứng minh là công cụ hiệu quả trong trao quyền cho cộng đồng, khai thác tiềm năng, phát huy giá trị văn hóa để phát triển kinh tế. Chương trình OCOP của Việt Nam cũng góp phần hiện thực hoá bốn mục tiêu “Bốn tốt hơn” của FAO: Sản xuất tốt hơn, dinh dưỡng tốt hơn, môi trường tốt hơn và cuộc sống tốt hơn.

Từ bản sắc vùng miền đến tầm nhìn toàn cầu

OCOP Việt Nam được quốc tế nhìn nhận như một minh chứng cho cách biến giá trị bản địa thành lợi thế cạnh tranh toàn cầu, không chỉ bởi quy mô sản phẩm mà còn bởi cách kể chuyện, bảo tồn và phát triển gắn với cộng đồng.

Mỗi sản phẩm OCOP mang trong mình một “dấu chỉ” vùng miền: Từ đặc sản lúa gạo, trái cây, dược liệu miền núi, đến sản phẩm thủ công, du lịch cộng đồng, tất cả đều là những “mã gen văn hóa” khó sao chép, làm nên thương hiệu địa phương sống động giữa thị trường toàn cầu đầy hàng hóa đồng nhất.

Không chỉ dừng lại ở việc khơi dậy nội lực địa phương, OCOP Việt Nam đang bước ra khỏi biên giới làng xã, trở thành một mô hình được nhiều nước học hỏi, cải biến phù hợp. Câu chuyện hạt ria mạch của Butan, chuối xuất khẩu Cameroon, sắn thay thế bột mì của Congo,… cho thấy, bản sắc không còn là giá trị khép kín, mà là chìa khóa mở ra thị trường, gắn với xu hướng an toàn thực phẩm, đa dạng dinh dưỡng, bảo tồn sinh thái.

Kết luận tại Diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam nhận định, để mô hình phát huy hiệu quả, cần có sự đồng hành của Nhà nước thông qua chính sách phù hợp, cùng với vai trò chủ động của cộng đồng, doanh nghiệp và hợp tác xã. Đồng thời, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo được xác định là nền tảng mở rộng thị trường và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Tại diễn đàn, Việt Nam cam kết tiếp tục chia sẻ kinh nghiệm, thúc đẩy hợp tác Nam - Nam và hợp tác 3 bên trong đào tạo, chuyển giao công nghệ và phát triển OCOP phù hợp với điều kiện từng nước.

"Chính những vùng đất giàu bản sắc, từ thảo nguyên châu Phi đến ruộng bậc thang châu Á, là nền tảng để phát triển sản phẩm OCOP gắn với du lịch, bảo tồn thiên nhiên và thúc đẩy kinh tế cộng đồng. Việc hợp tác hiệu quả sẽ nâng cao giá trị sản phẩm bản địa, tạo thêm sinh kế và tiếng nói chung cho các nước đang phát triển trên trường quốc tế", Thứ trưởng Trần Thanh Nam khẳng định!.

Diễn đàn OCOP năm nay khép lại với thông điệp sâu sắc: “I am because we are” - “Tôi tồn tại vì chúng ta tồn tại.” Chỉ khi cộng đồng cùng học hỏi, chia sẻ và đồng hành, OCOP mới thực sự trở thành “hộ chiếu” cho sản phẩm bản địa vươn ra thế giới, mang lại thu nhập, bảo tồn di sản và đóng góp thiết thực cho hòa bình, thịnh vượng toàn cầu.

Theo lịch trình, ngày 16/7, các đại biểu đi tham quan thực địa mô hình OCOP tại Ninh Bình - vùng đất di sản, minh chứng sinh động cho cách Việt Nam gắn sản phẩm OCOP với du lịch cộng đồng, bảo tồn thiên nhiên, văn hóa và phát triển kinh tế địa phương.

Minh Huyền