Để hiểu rõ hơn về tầm nhìn sau khi Luật được Quốc hội thông qua, phóng viên Tạp chí Tài nguyên và Môi trường đã có cuộc trao đổi với ông Châu Trần Vĩnh, Cục trưởng Cục Quản lý tài nguyên nước xung quanh vấn đề trên.

Phóng viên: Từ góc nhìn của cơ quan hoạch định chính sách, theo ông, đâu là những “điểm sáng” của Luật TNN năm 2023?

Ông Châu Trần Vĩnh: Luật TNN số 28/2023/QH15 được ban hành với rất nhiều điểm mới, thay đổi rất lớn phương thức quản trị TNN. 

Một trong những “điểm sáng” lớn nhất cũng là nguyên tắc cốt lõi của Luật là nguồn nước phải được quản lý tổng hợp, thống nhất về số lượng và chất lượng, giữa nước mặt và nước dưới đất, giữa thượng lưu và hạ lưu; phân công, phân cấp rõ trách nhiệm quản lý nhà nước về TNN, nguồn nước với trách nhiệm quản lý nhà nước về quy hoạch, xây dựng, vận hành công trình thủy lợi, thủy điện, cấp nước đô thị, cấp nước nông thôn. Đây là nền tảng để nâng cao mức bảo đảm an ninh nguồn nước của Việt Nam.

Luật được xây dựng theo hướng quy định tất cả các nội dung về quản lý, bảo vệ, khai thác, sử dụng TNN, phòng, chống tác hại do nước gây ra. Đồng thời, quy định rõ “quản cái gì, quản như thế nào và ai quản”. Theo đó, đã quy định cụ thể trách nhiệm của Bộ TN&MT, Bộ NN&PTNT, Bộ Công Thương, Bộ Xây dựng, Bộ Giao thông vận tải, Bộ Y tế, Bộ Tài chính,... theo đúng chức năng nhiệm vụ đã được giao tại các luật có liên quan đến TNN để bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất, nâng cao tính hiệu lực, hiệu quả trong công tác quản lý TNN. Đảm bảo giải quyết cơ bản những chồng chéo, đan xen, xung đột, có lỗ hổng trong các luật nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý nhà nước về TNN, đảm bảo an ninh TNN quốc gia. Theo đó, TNN được quản lý tổng hợp, thống nhất điều hòa phân phối cho các mục đích sử dụng và cho các địa phương theo kịch bản nguồn nước nhằm đảm bảo an ninh nguồn nước quốc gia.

Đồng thời, Luật quy định rõ chính sách ưu tiên hàng đầu là hiện đại hóa, chuyên nghiệp hóa công tác quản lý TNN hướng tới quản trị TNN quốc gia trên nền tảng công nghệ số thông qua Hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu TNN quốc gia, hệ thống công cụ hỗ trợ ra quyết định. Đây là một trong những điểm nổi bật của Luật TNN năm 2023. Nền tảng công nghệ số sẽ được đẩy mạnh ứng dụng trong việc hỗ trợ các Cơ quan quản lý trong quá trình quyết định điều hòa, phân phối TNN, vận hành hồ chứa, liên hồ chứa, giảm thiểu tác hại do nước gây ra, đặc biệt khi xảy ra tình trạng hạn hán, thiếu nước trên các lưu vực sông. Thông qua công cụ này sẽ giảm thiểu tối đa nhân lực, chi phí vận hành, quản lý.

Phóng viên: Thưa ông, Luật TNN năm 2023 đã có những quy định gì được cho là “chìa khóa” để giải quyết căn cơ các thách thức về an ninh nguồn nước hiện nay tại Việt Nam?

Ông Châu Trần Vĩnh: Với 60% (khoảng 504,4 tỷ m3) lượng nước từ nước ngoài, lượng nước phân bố rất không đồng đều, mùa cạn kéo dài 7-9 tháng chỉ chiếm khoảng 28%. Với áp lực phát triển KT-XH, nhu cầu nước tăng nhanh chóng: Bình quân trong vòng 50 năm qua, nhu cầu nước đã tăng gấp 3 lần do sự gia tăng dân số, phát triển nông nghiệp, công nghiệp, đô thị hóa và dự báo đến năm 2030 nhu cầu sử dụng nước cho các ngành khoảng 122,47 tỷ m3/năm.

Bên cạnh đó, ô nhiễm nguồn nước gia tăng, các hoạt động sản xuất công nghiệp, nông nghiệp gia tăng kéo theo các hoạt động xả nước thải, nhất là nước thải chưa được xử lý đạt tiêu chuẩn, quy chuẩn xả vào nguồn nước, đã và đang tác động và gây sức ép ngày càng lớn, nghiêm trọng đến cả số lượng và chất lượng nguồn nước các sông, suối và các tầng chứa nước (lưu vực sông Nhuệ - Đáy, Cầu và hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải,…). WB đánh giá ô nhiễm chất lượng nước có thể làm giảm 4,3% GDP mỗi năm, nếu Việt Nam không áp dụng các giải pháp để giải quyết triệt để vấn đề xử lý nước thải thì GDP của Việt Nam sẽ giảm 2,5% vào năm 2035.

Luật TNN số 28/2023/QH15 được ban hành gồm 10 Chương và 86 Điều, đã thể chế hóa quan điểm, chủ trương, chính sách mới của Đảng và Nhà nước về quản lý, bảo vệ TNN. Trong đó, các chính sách liên quan đến an ninh nguồn nước được thể hiện xuyên xuất trong các Chương, Điều của Luật. Mục tiêu đến năm 2030, hướng tới nâng cao mức đảm bảo an ninh nguồn nước quốc gia lên nhóm các quốc gia đảm bảo an ninh TNN hiệu quả trong khu vực Đông Nam Á và tiệm cận với các nước tiên tiến trên thế giới. Bảo đảm số lượng, chất lượng nước phục vụ dân sinh trong mọi tình huống, đáp ứng nhu cầu sử dụng nước cho các hoạt động phát triển KT-XH, QP-AN, môi trường và giảm thiểu rủi ro, tác hại từ các thảm họa do con người và thiên nhiên gây ra liên quan đến nước.

Phóng viên: Để hành lang pháp lý về bảo vệ nguồn TNN đi vào đời sống xã hội, theo ông, làm thế nào để huy động được sức mạnh toàn dân trong công cuộc bảo vệ nguồn nước?

Ông Châu Trần Vĩnh: Theo tôi, bất kỳ một Luật nào được ban hành, trong đó, có Luật TNN thì vấn đề làm sao để các chính sách trong Luật có thể đi vào cuộc sống là yếu tố cốt lõi để đánh giá Luật đó có thành công hay không. Chính vì vậy, ngay từ khâu xây dựng, Cục Quản lý TNN đã rà soát, đánh giá rất kỹ lưỡng tình hình thực thi pháp luật TNN năm 2012, nhận diện những tồn tại, bất cập để xây dựng các chính sách bảo đảm phù hợp với thực tế của Việt Nam từ công tác quản lý, bảo vệ, khai thác, sử dụng, phòng chống tác hại do nước gây ra cũng như phù hợp với điều kiện nguồn lực của Việt Nam.

Luật TNN năm 2023 đã bổ sung quy định về nguồn lực cho bảo vệ, phát triển TNN, trong đó, có nguồn vốn xã hội hóa. Quy định các hoạt động đầu tư phát triển, tích trữ nước và phục hồi nguồn nước ưu tiên thực hiện theo hình thức xã hội hóa và chính sách ưu tiên. Với quan điểm là phát triển kinh tế gắn liền với việc “đầu tư lại’’ trong công tác bảo vệ, phát triển TNN, cải tạo cảnh quan, bảo tồn giá trị của hệ sinh thái liên quan đến nước. 

Phóng viên: Xin ông cho biết kỳ vọng của Bộ TN&MT khi Luật TNN năm 2023 đã được Quốc hội thông qua và đi vào cuộc sống?

Ông Châu Trần Vĩnh: Luật TNN mới được ban hành sẽ là bước chuyển biến rất quan trọng trong tư duy, cách tiếp cận, thay đổi phương thức quản trị TNN, có ý nghĩa đặc biệt.

Với nhiều chính sách lớn, đột phá và quan trọng trong Luật TNN lần này, Bộ TN&MT rất kỳ vọng và tin tưởng sẽ được triển khai một cách đồng bộ, hiệu quả để giải quyết những thách thức mà TNN trước những áp lực từ các hoạt động phát triển KT-XH cũng như đáp ứng các yêu cầu của Đảng và Nhà nước trong công tác quản lý, bảo vệ TNN, đặc biệt là nâng cao mức bảo đảm an ninh nguồn nước quốc gia, tiệm cận với các nước tiên tiến trên thế giới. Hi vọng trong 5-10 năm tới, TNN sẽ được quản lý bền vững, giá trị của TNN được phản ánh đúng với giá trị một tài sản công và người dân được tiếp cận nguồn nước công bằng, sạch và an toàn.

Phóng viên: Trân trọng cảm ơn ông!

Thanh Tâm (thực hiện)

Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 1+2 năm 2024